Niniejsza publikacja kończy cykl artykułów dotyczących bezpiecznej pracy w laboratorium. W wydaniu 1-2/2008 CH&K przedstawiona została klasyfikacja laboratoriów oraz podstawowe zasady projektowania wentylacji nawiewno-wywiewnej w tych obiektach. W wydaniu majowym szczegółowo omówiono komory bezpiecznej pracy mikrobiologicznej. Natomiast w tej publikacji czytelnicy znajdą informacje dotyczące rozwiązań takich, jak m.in.: komory i moduły laminarne, wyciągi laboratoryjne, śluzy powietrzne, czy digestoria.
Komora laminarna do pracy z cytostatykami Do prowadzenia prac w warunkach aseptycznych z substancjami szkodliwymi, m.in. z cytostatykami (lekami przeciwnowotworowymi) konieczne jest wykorzystanie komory z pionowym, laminarnym przepływem powietrza i recyrkulacją powietrza. Urządzenie musi gwarantować jednoczesną ochronę produktu, pracownika i środowiska. Powietrze, po przejściu przez filtry nawiewne: wstępny (w przedniej części blatu roboczego) i główny (nad całą przestrzenią roboczą), jest nawiewane do przestrzeni roboczej komory. Stąd jest zasysane szczelinami w przedniej i tylnej części blatu roboczego do komory filtrów. Po przejściu przez filtr wylotowy około 20% powietrza (oczyszczonego) uchodzi do pomieszczenia przez kominek wylotowy, pozostałe 80%,po ponownym przejściu przez filtr główny, jest nawiewane do przestrzeni roboczej. Udział powietrza recyrkulacyjnego jest różny, zależnie od producenta komory. Recyrkulujące powietrze nie wydostaje się z komory do pomieszczenia bez przejścia i oczyszczenia na filtrze wylotowym. Możliwe jest podłączenie do kominka wylotowego przewodu odprowadzającego i doprowadzenie go do przewodu wentylacyjnego lub na zewnątrz. Jeśli nie można tego zrobić, instalowany jest podwójny filtr wyciągowy. Przewód odprowadzający (elastyczny przewód aluminiowy o średnicy 160 mm i długość do 2 m) jest w wyposażeniu komory. System filtracji powietrza może się składać przykładowo z: ● filtru nawiewnego wstępnego – poliamidowego, klasy G3 wg PN-EN 779:2005, ● filtru nawiewnego głównego – wysoko skutecznego filtra ULPA klasy U15 wg PN-EN 1822-1:2001, ● filtru wylotowego – wysoko skutecznego HEPA klasy H14 wg PN-EN 1822-1:2001.
Spadek ciśnienia w komorze filtrów wykrywa zamontowany miernik ciśnienia. Przepływ powietrza wynosi przykładowo od 1340 do 2010 m3/h [32]. Prędkość przepływu powietrza przez komorę wynosi 0,35÷0,4 m/s (zależnie od producenta). Przykładową komorę do pracy z cytostatykami przedstawiono schematycznie na rys. 1 [32].
Komory do pracy z cytostatykami są również wykonywane w wersji, w której około 70% powietrza recyrkuluje wewnątrz komory, podczas gdy 30% jest z komory usuwane (przez filtr HEPA) (rys. 2) [7]. W komorze monitorowane są warunki pracy, dzięki czemu uzyskuje się laminarny przepływ powietrza i prawidłową powietrzną barierę ochronną. Urządzenie ma zainstalowany automatyczny system regulacyjny utrzymujący stałą prędkość (0,4 m/s) przepływu laminarnego strumienia powietrza nawet jeśli filtr HEPA jest obłożony zanieczyszczeniami. W podstawie komory umieszczony jest filtr nawiewny wstępny wykonany z włókien syntetycznych (opcjonalnie: filtr węglowy z węgla aktywnego) o dużych wymiarach. Na nawiewie i wywiewie powietrza z komory zainstalowany jest filtr wysoko skuteczny HEPA klasy H13. Takie komory, spełniające wszystkie wymagania normy PN-EN 12469:2002 dla komory laminarnej klasy II, wykorzystywane są z powodzeniem w: wirusologii, mikrobiologii, hematologii, genetyce (rekombinowane DNA), pracach z tkankami, pracach z substancjami niebezpiecznymi dla ludzi i zwierząt. Za pomocą mikroprocesorowego systemu monitoringu uzyskuje się m.in. informacje o: ● prędkości przepływu laminarnego strumienia powietrza i prędkości powietrza w barierze (kurtynie) powietrznej, ● wewnętrznej i zewnętrznej temperaturze powietrz ● pozostałym „czasie życia” filtrów HEPA i lampy UV (jeśli została zainstalowana ● całkowitym czasie pracy komory.
Moduły laminarne (...)
Nastołowe komory laminarne (...)
Wyciągi laboratoryjne Małe, nastołowe wyciągi laboratoryjne są niezbędne do bezpiecznego prowadzenia prac z substancjami szkodliwymi. Dzięki niewielkim wymiarom sprawdzają się w aptekach, małych pracowniach i na oddziałach szpitalnych. Dostępne są w dwóch wersjach – jako wyciągi bezwylotowe lub jako wyciągi do podłączenia do zewnętrznego przewodu wentylacyjnego. Jako wyciągi bezwylotowe działają na zasadzie oczyszczania powietrza poprzez system filtrów (filtr wstępny: poliamidowy, zmywalny, filtr główny: filtr wysokoskuteczny HEPA o sprawności filtrowania 99,95% lub 99,995% dla cząstek 0,3 mikrona i większych, klasy H13 i/lub filtr węglowy). Do prac z substancjami lotnymi zaleca się stosować wyciągi bezfiltrowe, w których powietrze z przestrzeni roboczej jest zasysane i odprowadzane na zewnątrz elastycznym przewodem aluminiowym o średnicy 160 mm i długości do 2 m [26]. Wyciągi laboratoryjne stanowią doskonałe zabezpieczenie podczas pracy z substancjami szkodliwymi (rozpuszczalniki organiczne, antybiotyki, pochodne ropy naftowej) lub cząstkami zanieczyszczeń stałych w laboratoriach medycznych, uniwersyteckich i badawczych. Prosta konstrukcja czyni te urządzenia wysoce niezawodnymi. Wyciągi można ustawić zarówno na dostępnym w laboratorium blacie roboczym, jak i wyposażyć w odpowiednią podstawę.
Filtry węglowe w komorach laminarnych W celu jak najlepszego oczyszczenia powietrza, w komorach laminarnych, często instaluje się filtr węglowy, zlokalizowany za filtrem wysoko skutecznym, stanowiącym w takim przypadku, filtr wstępny dla filtra węglowego. W zależności od obecnych w powietrzu substancji gazowych stosuje się odpowiedni rodzaj filtra węglowego. W opracowaniu [6] zdefiniowano następujące rodzaje filtrów węglowych: ● Typ A – zatrzymujący ketony, etery, alkohole, rozpuszczalniki cykliczne, może być stosowany do adsorpcji kwasów nieorganicznych o niskich stężeniach, ● Typ BE – zatrzymujący kwasy nieorganiczne i zasady, lotne związki siarki np. H2S, H2SO4, SO3; węgiel jest aktywowany związkami metalicznymi, ● Typ F – zatrzymujący formaldehyd i pochodne związki organiczne; węgiel jest aktywowany miedzią, nie powinien być używany do adsorpcji kwasów nieorganicznych, ● Typ K – zatrzymujący amoniak i aminy, dobry dla związków organicznych; węgiel aktywowany kompleksami metalicznymi, ● Typ G – specyficzny dla radioaktywnego jodu, organicznych związków jodu; zawiera jako filtr wstępny wysokoskuteczny filtr HEPA dla cząstek stałych (filtr oznaczony w opracowaniu [6] jako filtr D), ● Typ M – specyficzny dla rtęci i związków rtęci; powinien być stosowany razem z filtrem HEPA (filtr oznaczony w opracowaniu [6] jako filtr D), ● Typ ABEK – typ mieszany wykorzystywany wtedy, gdy proporcje organicznych, nieorganicznych i amidoamin są podobne, ● Filtry specjalne – w [6] proponuje się także stosowanie specjalnych typów filtrów z węglem aktywowanym do adsorpcji organicznych halogenków, lekkich związków organicznych, nieskraplających się gazów np. CO, CO2, H2.
W opisie filtrów oznaczenie literą D oznacza, że filtr wysokoskuteczny HEPA należący do klasy H14 (zgodnie ze standardem PN-EN-1822:2001) jest zastosowany jako filtr wstępny przed filtrem z węgla aktywowanego dla cząstek stałych i/lub gazów i aerozoli.
Śluzy powietrzne (...)
Digestoria Budowa dygestoriów Dygestoria przeznaczone są do pracy z substancjami chemicznymi stanowiącymi potencjalne zagrożenie dla bezpieczeństwa i zdrowia pracownika. Jednocześnie ich budowa jest dostosowana do stopnia agresywności stosowanych substancji chemicznych [11]. Istnieją dwa, zasadnicze rodzaje dygestoriów [5]: ● montowane na stole laboratoryjnym i na stałe mocowane do ścian laboratorium – bardzo często są to konstrukcje drewniane, wewnątrz których stół i ścianę laboratorium pokrywa się kwasoodporną glazurą, dygestoria te są montowane na stałe i ich przeniesienie w inne miejsce, wiąże się z remontem całego pomieszczenia; ● zintegrowane – które są wykonywane w całości z metalu i szkła zbrojonego – mają one zintegrowany blat pokryty stalą nierdzewną i łatwo demontowalne przyłącza do wody, gazu, prądu i kanalizacji dzięki czemu można je stosunkowo łatwo przenosić z miejsca na miejsce. (...)
Regulacja przepływu powietrza w digestoriach (...) |