Instalacje wentylacji i klimatyzacji powinny zapewniać odpowiednią jakość środowiska wewnętrznego, w tym krotność wymiany powietrza i jego czystość.

Jest to nie tylko wymaganie zdroworozsądkowe, ale także prawne [9]. Aby je spełnić, należy już w trakcie projektowania, przy uwzględnieniu osadzania się zanieczyszczeń wewnątrz instalacji, przewidzieć możliwość kontroli oraz czyszczenia instalacji podczas ich odbioru i późniejszych inspekcji, a także zaproponować program kontrolowania pod względem higieny.

Otwory rewizyjne
Aby przewody były w dobrym stanie higienicznym, należy o to zadbać już na etapie projektowania. W [5] zaleca się, żeby wszystkie elementy składowe instalacji wentylacji i klimatyzacji były odporne na korozję, łatwe do czyszczenia, łatwo dostępne i bez zarzutu pod względem higienicznym. Ponadto nie powinny sprzyjać namnażaniu się mikroorganizmów. W celu umożliwienia kontroli i czyszczenia, w przewodach należy wykonać otwory rewizyjne.
Wszystkie elementy instalacji powinny być montowane w taki sposób, aby można je było demontować do obsługi i czyszczenia sieci przewodów. Gdy nie jest to możliwe, zaleca się stosowanie otworów rewizyjnych przed i/ lub za określonym elementem instalacji, po jednej lub obu stronach (według PN EN 12097:2007 [3]) wymaganych zgodnie z zapisem w [9]. Szczegółowe wymagania dotyczące realizacji tego zapisu znajdują się w „Wymaganiach technicznych wykonania i odbioru instalacji wentylacyjnych” [8] oraz w normie [3].

Analogiczne wymagania zamieszczone są w aktualnie stosowanej normie [2]:
• wszystkie elementy urządzenia wentylacyjnego powinny być zabezpieczone przed dostawaniem się zanieczyszczeń z zewnątrz,
• elementy, wewnątrz których możliwe jest osadzanie się zanieczyszczeń, powinny mieć łatwo dostępne otwory wyczystne, których liczba, rozmieszczenie i wielkość umożliwia całkowite oczyszczanie tych elementów,
• jednocześnie każde urządzenie wentylacji nawiewnej powinno zapewniać dostarczanie powietrza bez zanieczyszczeń stałych.

Zgodnie z [3], dostęp do czyszczenia przewodów sztywnych powinny zapewnić otwory o wielkościach podanych w Tabeli 1. i 2. albo trójniki z demontowanymi zaślepkami, o minimalnych średnicach nominalnych, zgodnych z Tabelą 1. i 2. Warto zauważyć, że w [8] są zamieszczone informacje różniące się od cytowanych za normą [3]. Natomiast przewody giętkie kołowe należy, jeśli to możliwe, zdjąć do kontroli i czyszczenia, gdy nie można ich w sposób zadowalający oczyścić na miejscu. W przypadku czyszczenia przewodów giętkich na miejscu, dostęp powinny zapewnić sztywne elementy instalacji [3].
W przypadku zamontowanych w przewodach elementów wyposażenia instalacji, które nie mogą być czyszczone bezpośrednio bez utrudnień, należy zapewnić dostęp z obu stron lub umożliwić wymontowanie tego elementu do konserwacji. Przykładami takich elementów są [3]:
• przepustnice regulacyjne i odcinające,
• przeciwpożarowe klapy odcinające,
• nagrzewnice i chłodnice,
• nawilżacze,
• tłumiki hałasu z wewnętrznymi płytami,
• sekcje filtracji,
• wentylatory przewodowe,
• urządzenia do odzyskiwania ciepła,
• urządzenia do regulacji strumienia powietrza,
• kierownice powietrza.

Sieć przewodów należy wyposażyć w taką liczbę pokryw rewizyjnych, która zapewni, że żadna część sieci przewodów nie będzie zawierać więcej niż [3]:
• jedną zmianę średnicy, licząc od pokrywy rewizyjnej,
• jedną zmianę kierunku, większą niż 45º, licząc od pokrywy rewizyjnej,
• 7,7 m przewodu, licząc od pokrywy rewizyjnej.

Przewody giętkie należy uzupełnić sztywnymi elementami rewizyjnymi co najmniej co 6 m.
Natomiast w „Wytycznych…” [8] znajdują się inne niż w normie [3] zalecenia rozmieszczenia otworów w sieci przewodów wentylacyjnych:
• jeżeli projekt nie przewiduje inaczej, między otworami rewizyjnymi nie powinny być zamontowane więcej niż dwa kolanka lub łuki o kącie większym niż 45°, a w przewodach poziomych odległość między otworami rewizyjnymi nie powinna być większa niż 10 m,
• w poziomych przewodach odprowadzających powietrze z okapów kuchni zawodowych należy stosować otwory rewizyjne w odstępach nie większych niż 6 m.

Ponieważ stosowane obecnie urządzenia do czyszczenia przewodów mają, w przypadku nieskomplikowanego fragmentu instalacji, duże zasięgi pracy, projektant sugerując sposób czyszczenia instalacji, może rozmieścić otwory w sposób adekwatny do wybranej metody czyszczenia.

Odbiór nowych instalacji pod względem czystości
W marcu 2011 ukazała się wersja końcowa propozycji normy europejskiej dotyczącej kontroli i czyszczenia instalacji wentylacji (Fpr EN 15780: 2011) [1]. 15 listopada 2011 r. norma ta została wprowadzona do zbioru Polskich Norm metodą uznania (w języku angielskim) i jest dostępna w PKN. Planowane jest jej uznanie za normę polską w grudniu 2012 roku. Jej polski tytuł to: PN-EN 15780 Wentylacja budynków – Sieć przewodów – Czystość systemów wentylacji. Omawiane w niej zagadnienia mają zastosowanie do nowych oraz użytkowanych już instalacji.
Cytując za [1], w Tabeli 3. przedstawiono klasyfikację czystości (jakości) instalacji, a w Tabeli 4. minimalną częstotliwość kontroli nowych instalacji, przeprowadzaną ze względu na stan higieniczny przed ich oddaniem do użytkowania.
Istotnym problemem w odniesieniu do nowych przewodów jest obecność, pozostałego po etapie produkcji, smaru. Jak stwierdzono w [1], ze względu na brak praktycznej metody pobrania próbki smaru, pomiar gęstości smaru na powierzchni przewodów i urządzeń do uzdatniania powietrza jest w tej normie wymieniany jedynie jako zalecenie.

Odbiór i kontrole instalacji użytkowanych (...)

Pył z instalacji w powietrzu na stanowisku pracy Warunki bhp na stanowiskach pracy (...)

Metody pomiaru zanieczyszczeń powietrza w trakcie odbioru oraz urządzenia pomiarowe (...)

Kontrola okresowa instalacji o niskim zużyciu energii
W dwóch polskich normach znajdują się pewne wymagania dotyczące kontroli stanu higienicznego instancji wentylacji [6] i klimatyzacji [7] ze względu na minimalizację zużycia energii i negatywny wpływ osadu zanieczyszczeń na efektywność energetyczną pracy urządzeń uzdatniających i transportujących powietrze. Zawarto w nich informacje dotyczące częstotliwości kontroli wizualnej czystości lub zanieczyszczenia instalacji (a nie częstotliwości czyszczenia) oraz oceny dostępu do poszczególnych odcinków sieci. Według zapisów [6, 7] częstotliwość ta powinna wynosić 5 lat, ale zależnie od stanu i wyposażenia instalacji, podatności na zanieczyszczenie, właściwej lub nieodpowiedniej konserwacji, może ulec skróceniu.
W [5] w załączniku C zamieszczono listy kontrolne, dotyczące projektowania i użytkowania instalacji o niskim zużyciu energii w celu niedopuszczenia do pojawienia się dyskomfortu wśród użytkowników budynku lub wysokiego zużycia energii.
Zgodnie z listą kontrolną, dotyczącą projektowania, należy sprawdzić, czy jest zapewniona możliwość kontroli i czyszczenia sieci przewodów i elementów składowych instalacji.
Projektant, na liście kontrolnej dotyczącej użytkowania, przekazywanej właścicielowi i użytkownikom instalacji, powinien zamieścić informację dotyczącą okresowej kontroli instalacji, m.in. elementów składowych (filtrów, napędów, czujników) i okresowego sprawdzania warunków higienicznych w instalacji.

LITERATURA
[1] FprEN 15780: 2011 (E), Ventilation for buildings – Ductwork – Cleanliness of ventilation systems. Final draft. march 2011.
[2] PN-73/B-03431, Wentylacja mechaniczna w budownictwie.
[3] PN-EN 12097: 2007, Wentylacja budynków. Sieć przewodów. Wymagania dotyczące elementów składowych sieci przewodów ułatwiających konserwację sieci przewodów.
[4] PN-EN 12599:2002/AC:2004, Wentylacja budynków. Procedury badań i metody pomiarowe dotyczące odbioru wykonanych instalacji wentylacji i klimatyzacji.
[5] PN-EN 13779: 2008, Wentylacja budynków niemieszkalnych – Wymagania dotyczące właściwości instalacji wentylacji i klimatyzacji.
[6] PN-EN 15239:2010, Wentylacja budynków – Charakterystyka energetyczna budynków – Wytyczne dotyczące inspekcji systemów wentylacji.
[7] PN-EN 15240:2009, Wentylacja budynków – Charakterystyka energetyczna budynków – Wytyczne inspekcji systemów klimatyzacji.
[8] PYKACZ S., BUCZYŃSKA-TYTZ E.: Warunki techniczne wykonania i odbioru instalacji wentylacyjnych. Wymagania techniczne COBRTI INSTAL. Zeszyt 5. Warszawa, 2002.
[9] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. DzU 2002 nr 75 poz. 690.
[10] Rozporządzenie MPiPS w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. DzU 2002 Nr 217, poz. 1833.
[11] Rozporządzenie MPiPS w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. DzU 1997 nr 129, poz. 844.
[12] Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o zmianie ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy oraz niektórych innych ustaw. DzU 2011 nr 142 poz. 829.

AUTOR:
Anna CHARKOWSKA
– Zakład Klimatyzacji i Ogrzewnictwa, Politechnika Warszawska