26 września miał przynieść kolejne zmiany w branży chłodniczo-klimatyzacyjnej. Według zapisów ustawy F-gazowej już obowiązuje certyfi kacja firm i przedsiębiorstw, obowiązek zapewniania odzysku oraz sprawdzanie instalacji pod względem wycieków (kontrola szczelności). Rzeczywistość nie pozwala jednak w pełni trzymać się litery prawa.

Materiały o ustawie F-gazowej Chłodnictwo&Klimatyzacja publikowało już wielokrotnie. Zatem większość operatorów wie czego (teoretycznie) spodziewać się po kolejnych etapach wchodzenia ustawy w życie. W niniejszym artykule przy pomocy PROZON Fundacji Ochrony Klimatu przedstawiamy zapisy obowiązujące od 26 września 2015 roku, rzeczywistą sytuację operatorów i firm branżowych oraz – oparte o wiadomości z bezpośrednich źródeł – informacje o rozwoju tej sytuacji. 

Czas na zmiany

Ustawa F-gazowa obowiązuje od 10 lipca 2015 roku, z wyłączeniem części przepisów, które miały wejść w życie po 3 i po 6 miesiącach od dnia ogłoszenia ustawy. Ten czas miał służyć przygotowaniu się do wypełnienia zapisów ustawy. 26 września 2015 roku – minęły wspomniane trzy miesiące. Weszły w życie następujące wymogi:

• art. 10 ust. 1-3 (obowiązek przyjmowania dostaw F-gazów przez firmy z certyfi katem), 
• art. 12 ust. 1 i 2 (obowiązek kontroli szczelności),
• art. 20 ust. 1-5 (obowiązek posiadania certyfi katu dla personelu),
• art. 29 (obowiązek posiadania certyfi katu dla przedsiębiorstw),
• art. 37 ust. 1 (posiadanie zaświadczenia o odbyciu szkolenia przez osoby odzyskujące czynnik z systemów klimatyzacji w niektórych pojazdach silnikowych),
• art. 47 pkt 14-17 i 19 oraz art. 48 pkt 1, 2, 5-8, 13, 14, 16, 20-23 oraz 26-28 (oba obejmujące kary administracyjne).

Brakuje jednak odpowiednich rozporządzeń wykonawczych, zatem niektórych obowiązujących przepisów nie można wypełnić. Stąd pytanie, jak postępować i jaki jest zakres odpowiedzialności zarówno operatorów, jak i wykonawców. 

Większość zmian, które właśnie weszły w życie, dotyczy operatorów, bo to ich obowiązkiem jest wypełnienie takich wymagań prawnych jak zapewnienie odzysku, zapewnienie sprawdzenia pod względem wycieków oraz zapewnienie, że czynności te (jak i pozostałe czynności z zakresu obsługi, serwisu, konserwacji i napraw urządzeń chłodniczych) wykonuje personel z odpowiednim certyfi katem.

Obowiązek sprawdzania pod względem wycieków. Jasne, tylko jak często?

Od 26 września 2015 roku operatorzy mają obowiązek sprawdzania instalacji pod względem wycieków. Jest on traktowany przez ustawodawcę poważnie – zgodnie z art. 48 (pkt 1,2, 14, 16), kary za niedopełnienie sprawdzenia pod względem wycieków stacjonarnych urządzeń zawierających substancje kontrolowane oraz F-gazy wynoszą od 4 tys. do 10 tys. zł.

Pozostaje pytanie, jaką metodą i jak często sprawdzać szczelność.

Zacznijmy od częstotliwości. Dlaczego nie jest to oczywiste, skoro istnieje klarowny zapis, tj. art. 12 ustawy F-gazowej i przywoływany w niej art. 3.2. Rozporządzenia 842/2006? To jedna z sytuacji, w której obowiązujące prawo polskie i prawo unijne różnią się. Przypomnijmy, że polska ustawa została skonstruowana wedle Rozporządzenia (WE) nr 842/2006. Zostało ono „w międzyczasie” uchylone i zastąpione Rozporządzeniem (WE) 517/2014, które od 1 stycznia 2015 roku obowiązuje w całej Unii Europejskiej, a tym samym i w Polsce. Stąd pytanie, którym aktem prawnym się kierować, jeśli pojawiają się rozbieżności. Zasada jest prosta – jeśli stosowanie Rozporządzenia (WE) nie wymaga polskiego aktu wykonawczego (rozporządzenia), obowiązuje bezpośrednio i należy stosować się do aktualnego prawa unijnego. Taką sytuację mamy w przypadku wykrywania wycieków dla instalacji zwierających F-gazy. W przypadku substancji kontrolowanych sytuacja jest jednoznaczna, gdyż kontroli szczelności dokonuje się na podstawie (WE) nr 1005/2009, według masy napełnienia.

Natomiast jeśli chodzi o F-gazy, od 26 września 2015, zgodnie z art. 12 ustawy F-gazowej, urządzenia chłodnicze, klimatyzacyjne i pompy ciepła oraz systemy ochrony przeciwpożarowej zawierające co najmniej 3 kg fluorowanych gazów cieplarnianych sprawdzane są pod względem wycieków zgodnie z art. 3 rozporządzenia (WE) nr 842/2006. Według cytowanego Rozporządzenia operatorzy zapewniają, aby były one kontrolowane pod względem wycieków zgodnie z następującym harmonogramem (art. 3.2.) w przypadku zastosowań zawierających następujące ilości F-gazów:

• 3 kg lub więcej: kontrola raz na 12 miesięcy, nie dotyczy oznaczonych urządzeń hermetycznie zamkniętych zawierających poniżej 6 kg;
• 30 kg lub więcej: kontrola raz na 6 miesięcy; 
• 300 kg lub więcej: kontrola raz na 3 miesiące.

Natomiast w Rozporządzeniu nr 517/2014 (WE), wielkość napełnienia określa się przy użyciu ekwiwalentu CO₂, a nie kilogramów fluorowanych gazów cieplarnianych. Reżim kontroli według Rozporządzenia (WE) nr 517/2014 przedstawia się następująco:

• od 5 do 50 ton ekwiwalentu CO2: co najmniej raz na 12 miesięcy lub co najmniej raz na 24 miesiące, jeżeli mają zainstalowany system wykrywania wycieków. Wyjątkiem są urządzenia hermetycznie zamknięte, zawierające F-gazy w ilości mniejszej niż 10 ton ekwiwalentu CO₂ – jeśli są oznakowane jako hermetycznie zamknięte, nie podlegają kontrolom szczelności;
• od 50 do 500 ton ekwiwalentu CO2: co najmniej raz na 6 miesięcy lub co najmniej raz na 12 miesięcy, jeżeli mają zainstalowany system wykrywania wycieków;
• ponad 500 ton ekwiwalentu CO2: co najmniej raz na 3 miesięcy lub co najmniej raz na 6 miesięcy, jeżeli mają zainstalowany system wykrywania wycieków.

Warto pamiętać, że do 31 grudnia 2016 r., urządzenia zawierające mniej niż 3 kg F-gazów lub urządzenia hermetycznie zamknięte (oznakowane jako takie), które zawierają mniej niż 6 kg F-gazów, nie podlegają kontrolom szczelności. 

Wzajemne relacje ton ekwiwalentu CO₂ i masy czynnika dla najbardziej popularnych czynników obejmuje tabela 1. 

Rozwiązanie takie ma promować czynniki o niskim GWP – w tabeli 1. widać np., że dla R404A (GWP=3992) kontrole szczelności według Rozporządzenia 517/2014 (WE) obowiązują już dla urządzeń od 1,25 kg napełnienia, podczas gdy dla R32 (GWP=675) – dopiero od 7,41 kg napełnienia. Zatem różnice w postępowaniu, zależnie od przyjętego aktu prawnego, zależą od GWP danego czynnika. Przykłady wskazuje tabela 2.

Jeśli instalacja wyposażona jest w stały system wykrywania wycieków, częstotliwość jest dwukrotnie mniejsza (tutaj oba rozporządzenia unijne są zgodne). Przypomnijmy, że stały system wykrywania wycieków jest obowiązkowy dla instalacji zawierających 300 kg F-gazów i więcej (polska ustawa) lub od 500 ton ekwiwalentu CO₂ (Rozporządzenie 517/2014). Za brak takiego systemu oraz za brak jego kontroli co na najmniej raz na 12 miesięcy (taki wymóg zapisany jest w obu Rozporządzeniach WE), można ponieść karę w wysokości od 4 tys. do 10 zł.

Wróćmy więc do wyjściowego, konkretnego pytania – jak często sprawdzać instalację pod względem wycieków? Zmiana reżimu częstotliwości kontroli nie wymaga polskiego rozporządzenia wykonawczego, więc powinno obowiązywać bezpośrednio aktualne Rozporządzenie (WE) nr 517/2014. Departament Ochrony Powietrza w Ministerstwie Środowiska – jednostka odpowiedzialna za polską ustawę F-gazową – podpowiada, by stosować się do wymogu bardziej restrykcyjnego. Wtedy operator ma pewność, że wypełnia swój obowiązek niezależnie od tego, którym aktem prawnym będzie kierować się on sam... i Inspekcja Ochrony Środowiska. Przypomnijmy bowiem, że zgodnie z art. 48, pkt. 6 i 7 (które to punkty są jednymi z wchodzących w życie 26 września 2015 roku), niezapewnienie sprawdzenia pod względem wycieków stacjonarnych urządzeń chłodniczych, klimatyzacyjnych i pomp ciepła zawierających fluorowane gazy cieplarniane oraz ich obiegów w terminach, o których mowa w art. 3 ust. 2 rozporządzenia (WE) nr 842/2006, grozi kara administracyjna od 4 tys. do 10 tys. zł.

Skoro mowa o kontroli szczelności (sprawdzeniu pod względem wycieków), należy zwrócić uwagę także na inny, zasadniczy problem związany z ustawą F-gazową – brak rozporządzeń wykonawczych. Weźmy pod uwagę choćby ten zapis (art 12.3): 

Minister właściwy do spraw gospodarki w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw środowiska oraz ministrem właściwym do spraw wewnętrznych określi, w drodze rozporządzenia, wymagania, jakie muszą być spełnione przy przeprowadzaniu sprawdzania pod względem wycieków urządzeń chłodniczych, klimatyzacyjnych i pomp ciepła oraz systemów ochrony przeciwpożarowej, zawierających co najmniej 3 kg substancji kontrolowanych [...], standardowe wymogi w zakresie kontroli szczelności w odniesieniu do stacjonarnych urządzeń chłodniczych i klimatyzacyjnych oraz pomp ciepła zawierających niektóre fluorowane gazy cieplarniane [...].

W praktyce oznacza to, że do chwili wejścia w życie odpowiedniego rozporządzenia, każda metoda sprawdzenia pod względem wycieków (kontroli szczelności) jest prawidłowa, jednak przy wyborze metody kontroli należy kierować się tzw. dobrymi praktykami, wykorzystując nowoczesne i dostępne na rynku technologie. Rozporządzenia z zakresu wymagań dotyczących przeprowadzania kontroli szczelności można spodziewać się przed końcem bieżącego roku.

Problem braku rozporządzenia dotyczy także certyfikacji osób i przedsiębiorstw. 

Certyfikacja już obowiązuje. Tylko nie ma komu jej prowadzić

Od 26 września 2015 roku obowiązuje także posiadanie certyfi katu dla personelu. Jego posiadanie jest konieczne w pracach w przypadku instalacji, konserwacji i serwisowania stacjonarnych urządzeń i systemów chłodniczych, klimatyzacyjnych i pomp ciepła zawierających gazy fluorowane. 

Ustawa wprowadza kary zarówno za działanie bez certyfikatu personalnego (art. 47, pkt. 14-17), jak i za korzystanie z usług takich osób (art. 48). Kary dla osób, które pracują bez certyfi katu wynoszą od 600 zł do 3 tys. zł. Natomiast zgodnie z art. 48 (pkt 13 i 20), kary wymierzane operatorowi za wykonywanie odzysku i sprawdzania szczelności przez osoby nieposiadające certyfikatu personalnego wynoszą od 4 tys. do 10 tys. zł.

Postępując literalnie zgodnie z ustawą, w Polsce niewiele osób mogłoby dziś zakupić gazy fluorowane. Wszystko za sprawą art. 10.1. , według którego dostawy takich czynników może przyjmować tylko firma dysponująca odpowiednim certyfikatem dla przedsiębiorców. Zgodnie z art. 48, pkt. 28 przyjęcie takiej dostawy bez posiadania certyfi katu dla przedsiębiorców może skutkować karą od 4 tys. zł do 10 tys. zł.

W Polsce system certyfikacji personelu i przedsiębiorstw dopiero się tworzy. Czekamy na powołanie Jednostki Certyfikującej, której zadaniem będzie prowadzenie certyfi kacji. Jednostkę, drogą rozporządzenia, ma powołać Minister Gospodarki. Nie jest już tajemnicą, że zostanie nią Urząd Dozoru Technicznego. UDT podkreśla, że jest przygotowany do podjęcia obowiązków Jednostki Certyfi kującej. Oficjalnie, ma się to wyjaśnić jeszcze w 2015 roku.

PROZON zwraca uwagę, że nawet kiedy Jednostka Certyfi kująca rozpocznie działalność (co jest tożsame z obowiązywaniem w pełni zasad certyfi kacji dla fi rm i przedsiębiorstw), uzyskanie certyfikatów, zarówno dla osób, jak i przedsiębiorstw nie będzie łatwe, ze względu na dużą liczbę techników chcących uzyskać certyfikaty. Pojawia się więc pytanie: dlaczego ustalone w Ustawie okresy przejściowe nie są wystarczająco długie, żeby na czas powołać potrzebne instytucje i przygotować rozporządzenia. Otóż ustawodawca działał pod presją kar, które groziły (i nadal grożą) Polsce za opóźnienia we wprowadzaniu unijnego prawa.

26 grudnia wchodzą w życie także inne artykuły ustawy F-gazowej: art. 14 ust. 1-10, art. 15 (oba artykuły określają zasady prowadzenia dokumentacji, tzw. Kart Urządzeń), art. 47 pkt 5-10 (kary administracyjne związane z uchybieniami w zakresie prowadzenia dokumentacji) oraz art. 48 pkt 30 i 31 (kary administracyjne za prowadzenie działalności bez certyfi katu dla przedsiębiorców). W grudniowym numerze miesięcznika Chłodnictwo&Klimatyzacja przedstawiona zostanie analiza aktualnej sytuacji prawnej oraz obowiązki wchodzące w życie od 26 grudnia br.

Joanna Ryńska

dziennikarka branżowa

LITERATURA:
[1] Ustawa z dnia 15 maja 2015 r. o substancjach zubożających warstwę ozonową oraz o niektórych fluorowanych gazach cieplarnianych (Dz.U.2015.881 z dnia 25 czerwca 2015 r.).
[2] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 517/2014 z dnia 16 kwietnia 2014 r. w sprawie fluorowanych gazów cieplarnianych i uchylenia rozporządzenia (WE) nr 842/2006.
[3] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 842/2006 z dnia 17 maja 2006 r. w sprawie niektórych fluorowanych gazów cieplarnianych.
[4] Informacje dla techników i użytkowników urządzeń chłodniczych, klimatyzacyjnych i pomp ciepła zawierających fluorowane gazy cieplarniane (styczeń 2015 r.). Opr.: Barbara Gschrey i Bastian Zeiger z Öko-Recherche GmbH dla Komisji Europejskiej, DG ds. Działań w Dziedzinie Klimatu.