Kształtowanie mikroklimatu w muzeach, archiwach i magazynach dzieł sztuki Cz. 2.
Ocena użytkowników: / 4
SłabyŚwietny 
Data dodania: 17.01.2017

Kształtując warunki środowiska wewnętrznego w muzeach, archiwach, bibliotekach i magazynach muzealiów oraz archiwaliów, należy uwzględniać bezpieczeństwo eksponowanych i przechowywanych dzieł, komfort osób przebywających w budynku (pracowników i osób zwiedzających) i, coraz częściej, zmniejszenie zużycia energii przez instalacje wewnętrzne (grzewcze i klimatyzacyjne) oraz oświetlenie. Artykuł jest kontynuacją tematu podjętego w wydaniu 10/2016.

 

 

2016 12 22 1

 Muzeum Łowiectwa i Jeździectwa w Warszawie (fot. WIKIPEDIA)

 

 

Zalecane wartości czynników środowiskowych

 

Wilgotność i temperatura powietrza

 

Od kilkudziesięciu lat w praktyce muzealnej funkcjonują tzw. normy konserwatorskie, które odnoszą się do stabilizacji parametrów powietrza, poprzez ograniczenie wahań, przede wszystkim wartości wilgotności względnej powietrza, jak również jego temperatury.

 

Uznaje się, że w latach 60-tych XX wieku rozpoczęto prace nad określeniem warunków środowiskowych przechowywania przedmiotów zabytkowych. Ustalono wówczas (zalecenia te w późniejszym okresie ulegały zmianom) wartości parametrów powietrza (wilgotność względna 55÷65%, temperatura powietrza 16÷180C) i zasady ich kontrolowania. Zauważono, że chociaż odstępstwa od zalecanych wartości są niebezpieczne dla dzieł sztuki, to dużo bardziej szkodliwa jest ich niestabilność.

 

 

2016 12 23 1

 

 

Za najbardziej szkodliwe uznano „huśtawki klimatyczne” − wahania, częste, nawet krótkotrwałe zmiany wartości parametrów powietrza o niewielkiej amplitudzie, które powtarzając się, powodują uszkodzenia materii zabytkowej [14].

 

Takie zalecenia i wymagania formułowane są przez zespoły naukowców oraz grupy robocze komisji normalizacyjnych i publikowane w normach i wytycznych. W Załączniku do normy PN-ISO 11799: 2006P [10] zamieszczono zalecenia dotyczące warunków przechowywania materiałów archiwalnych i bibliotecznych (tab. 2.). Natomiast w Rozporządzeniu [15] zapisano warunki przechowywania dokumentacji osobowej i płacowej pracodawców o czasowym okresie przechowywania (tab. 3.).

 

 

2016 12 23 2

 

2016 12 24 1

 

 

Europejskie stowarzyszenie REHVA (the European Federation of HVAC National Association) zaangażowało się w przygotowanie dokumentu dotyczącego sposobów minimalizowania tempa pogarszania stanu dóbr kultury przez stworzenie bezpiecznego środowiska. Celem ich pracy jest przedstawienie zaleceń technicznych i informacji naukowych dla systemów klimatyzacyjnych na etapie projektowania, wykonania i eksploatacji [16]. W tabeli 4. zamieszczono pochodzące z tej pracy zalecane wartości i tolerancje temperatury oraz wilgotności względnej powietrza. 

 

W pomieszczeniach, w których przebywają zwiedzający należy tak dostosować parametry powietrza, aby nie powodować dyskomfortu u ludzi i zniszczenia eksponatów. Z tego powodu temperatura powietrza w praktycznej prewencji konserwatorskiej jest parametrem drugorzędnym, gdyż w większości muzeów jest ona przede wszystkim dostosowywana do komfortu cieplnego zwiedzających i pracowników. W Polsce temperaturę we wnętrzach muzealnych utrzymuje się najczęściej w zakresie: w zimie 18÷22°C, w lecie 20÷25°C, co stanowi bezpieczny poziom i nie powoduje wzrostu zagrożeń dla zbiorów [5].

 

 

2016 12 25 1

Muzeum Historii Naturalnej (fot. FREEIMAGES.COM)

 

 

 

Przy opracowywaniu norm konserwatorskich podstawowym założeniem było, że do zapewnienia i do kontroli parametrów powietrza zawsze będą stosowane systemy klimatyzacji w odpowiednio dostosowanych do tego budynkach. Zalecano więc bardzo stabilne, idealne parametry powietrza klimatyzowanego, równocześnie nie pamiętając, że w większości muzeów nie ma klimatyzacji albo też mieszczą się one w historycznych budynkach.

 

Biorąc pod uwagę koszty instalacji klimatyzacji, jej projektu, wykonania i eksploatacji, konserwatorzy zwracają uwagę, że tylko najbogatsze muzea na świecie mogą pozwolić sobie na pełną klimatyzację całego obiektu ze ścisłym utrzymaniem, z niewielkimi tolerancjami, wartości parametrów powietrza [1]. 

 

Niestety, właśnie głównie z powodów finansowych i lokalowych w większości przypadków zarówno w Polsce, jak i za granicą, dotychczasowe normy konserwatorskie nie zawsze były realne do spełnienia.

 

 

Zanieczyszczenia powietrza

 

Ponieważ obiekty zabytkowe muszą być przechowywane w takich warunkach, aby jak najdłużej nie ulegały niszczeniu, podawane w [2] zalecane stężenia zanieczyszczeń powietrza odnoszą się do czasu, przez jaki mogą być w danych warunkach bezpiecznie przechowywane (tab. 5.). Rozważa się obecnie zamieszczenie analogicznego sposobu defi niowania dopuszczalnych wartości stężeń zanieczyszczeń powietrza w archiwach i bibliotekach w nowej wersji normy europejskiej EN 11799. W tabeli 5 podane zostały stężenia dla typowych kolekcji muzealnych, jednak nie dotyczą one szczególnie wrażliwych materiałów, takich jak srebro, skóra i guma. Dopuszczalne stężenia zanieczyszczeń powietrza w pomieszczeniach bibliotek i w archiwach, zgodne z danymi zamieszczonymi w Załączniku informacyjnym A w aktualnej wersji normy PN-ISO 11799: 2006P [10] zamieszczono w tabeli 6.

 

 

Oświetlenie

 

W ekspozycjach muzealnych oświetlenie powinno być utrzymane na poziomie 50÷200 luksów (50 luksów dla najbardziej cennych i wrażliwych eksponatów, takich jak farby wodne, papier, tkaniny). Dla obiektów niewrażliwych na światło – kamień, ceramika, szkło, metal – poziom oświetlenia nie powinien przekraczać 300 luksów [9], jest to także oświetlenie pracowni naukowców, np. w archiwach [3]. Światło słoneczne charakteryzuje się, w porównaniu z oświetleniem sztucznym, największym natężeniem promieniowania UV-C. Jego dopływ powinien być zdecydowanie ograniczony (jeśli nie może być całkowicie wykluczony), co można osiągnąć, stosując zasłony i folie na szybach przeciwko promieniowaniu UV-C.

 

 

Drobnoustroje

 

Brakuje ofi cjalnych lub powszechnie przyjętych i stosowanych wymagań dotyczących drobnoustrojów w powietrzu. Amerykańskie źródła, cytowane w [7], zalecają następującą dopuszczalną liczbę drobnoustrojów w powietrzu w muzeach: 

  • grzyby pleśniowe 150 jtk/m3,
  • bakterie 450 jtk/m3.

 

 

Realizacja wymaganych warunków środowiskowych



(...)

 

Ważnymi wskazówkami przy projektowaniu systemu klimatyzacji dla magazynów archiwaliów oraz pozostałych pomieszczeń w archiwach, poza wymaganymi wartościami temperatury i wilgotności względnej powietrza, są [4]:

  • Warunki klimatyczne panujące w magazynach archiwalnych i w pozostałych pomieszczeniach powinny uwzględniać rodzaj nośników i materiałów archiwalnych,
  • W archiwach krotność wymian powietrza na godzinę powinna być ograniczona i nie powinna być większa niż 2 h-1,
  • Konieczne jest utrzymanie lekkiego nadciśnienia powietrza w stosunku do ciągów komunikacyjnych.
  • Wydzielone strefy w segmencie magazynowym powinny mieć niezależne systemy osuszania,
  • Lokalizacja nawiewników powietrza nie powinna doprowadzić do tego, aby schłodzone lub nawilżone powietrze było nawiewane do pomieszczenia w bezpośrednim sąsiedztwie materiałów archiwalnych umieszczonych na najwyższych półkach regałów,
  • Nie należy stosować lokalnych, przenośnych nawilżaczy powietrza, gdyż powodują nierównomierny rozkład wilgotności względnej powietrza w pomieszczeniu,
  • W magazynie archiwaliów papierowych lub archiwaliów mieszanych dopuszczalne są powolne roczne zmiany sezonowe temperatury (np. w zakresie 15÷23°C), natomiast jej wahania w krótkich okresach (dobowe i tygodniowe) powinny być ograniczone,
  • Należy zapewnić odpowiednią fi ltrację powietrza nawiewanego (m.in. fi ltr węglowy, w razie potrzeby wysokoskuteczny) i recyrkulacyjnego (jeśli zastosowano takie rozwiązanie),
  • Zaleca się ograniczyć do minimum stosowanie urządzeń dachowych [4] − ze względu na obawę przed możliwością ich awarii podczas eksploatacji, a tym samym dostanie się wody do budynku; z tego względu jeszcze bardziej negatywnie ocenia się montaż urządzeń na dachu nad magazynami,
  • Pokoje archiwistów powinny być dobrze wentylowane, a warunki klimatyczne powinny zapewniać komfort pracy w zimie i w lecie, 
  • Wentylacja obsługująca pracownię konserwatorską nie powinna być bezpośrednio połączona z przewodami wentylacyjnymi prowadzącymi do pomieszczeń o innych funkcjach w archiwum, np. biurowych, pracownie konserwatorskie są wyposażane w wyciągi stanowiskowe, stanowiące odrębny system wyciągowy.

 

Zamieszczone w [16] poniższe wymagania dotyczące pomieszczeń do przechowywania dokumentacji, można uogólnić i stosować dla innych przypadków: 

  • przez pomieszczenia nie mogą być prowadzone instalacje wodociągowe, kanalizacyjne i gazowe, 
  • w pomieszczeniach nie wolno stosować farb i lakierów zawierających formaldehyd, ksylen lub toluen.

 

 

dr inż. Anna CHARKOWSKA
Zakład Klimatyzacji i Ogrzewnictwa,
Wydział Instalacji Budowlanych,
Hydrotechniki i Inżynierii Środowiska
Politechniki Warszawskiej

 

 

LITERATURA:

[1] ABC profi laktyki konserwatorskiej w muzeum. Ochrona zbiorów. Seria wydawnicza Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów. zeszyt 3/2013.

[2] ASHRAE Application (2015). Chapter 23. Museums, Galleries, Archives, and Libraries.

[3] BOROWSKI M., CZAJKA A., MICHAŚ A.: Zasady postępowania z materiałami archiwalnymi. Ochrona zasobu archiwalnego. Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych. Warszawa 2006.

[4] BORUSZKOWSKA M., CZAJKA A., WOJTKOWSKI R.: Budynek archiwum wskazówki dla uczestników budowlanego procesu inwestycyjnego. Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych. Warszawa, 2015. [5] CZOP J.: Warunki mikroklimatyczne w muzeum – nowe rekomendacje. ABC profi laktyki konserwatorskiej w muzeum. seria Ochrona Zbiorów. zeszyt nr 3.

[6] GUTAROWSKA B., PIOTROWSKA M., KOZIRÓG A., ŻAKOWSKA Z.: Ochrona przed mikrobiologiczną biodeterioracją w muzealnictwie, w: Materiały konferencyjne Krajowej Konferencji „Rola nauki w zachowaniu dziedzictwa kulturowego”. Łódź, 2010. s. 15−19.

[7] IANNELLI P.: Corso di formazione e qualifi cazione. Modulo: La sicurezza del patrimonio cultural. 2015, http://win.unsabeniculturali.it/

[8] KOZŁOWSKI R.: Strategie ochrony: międzynarodowe normy i zalecenia. Polska Akademia Nauk. Kraków.

[9] Monitoring temperatury i wilgotności w muzeach, galeriach, salach wystawowych – korzyści. http://www.achem.pl

[10] PN- ISO 11799:2006P, Informacja i dokumentacja − Wymagania dotyczące warunków przechowywania materiałów archiwalnych i bibliotecznych.

[11] PN-EN 15757:2012P, Konserwacja dóbr kultury − Wymagania dotyczące temperatury i wilgotności względnej w ograniczaniu mechanicznych uszkodzeń organicznych materiałów higroskopijnych powodowanych oddziaływaniem klimatu.

[12] PN-EN ISO 9706:2001P, Informacja i dokumentacja − Papier przeznaczony na dokumenty − Wymagania dotyczące trwałości.

[13] PRONOBIS-GAJDZIS M., CZUCZKO J., JUTRZENKA-SUPRYN D.: Nowe kierunki w obszarze konserwacji-restauracji zabytkowych kodeksów. Toruńskie Studia Bibliologiczne. 2015, nr 2 (15). s.157−188.

[14] ROUBA B.J.: Ogrzewanie w kościołach.Biuletyn Informacyjne Konserwatorów Dzieł Sztuki. Nr 1/2000. s. 48−52.

[15] Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 15 lutego 2005 r. w sprawie warunków przechowywania dokumentacji osobowej i płacowej pracodawców. DzU 2005.32.284

[16] SANTOLI de, L.: Indoor Environment Engineering (IEE) in cultural heritage – a REHVA guidebook. Workshop. 2008.

[17] Skóra w obiektach muzealnych (2013). Ochrona Zbiorów. Zeszyt nr 4. Seria wydawnicza Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów oraz Muzeum Narodowego w Krakowie.

[18] Zarządzanie klimatem w muzeach: ochrona zbiorów i energooszczędność (2013). red. Łukomski M. Ochrona zbiorów. Seria wydawnicza Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów. Zeszyt nr 2.

[19] Zasady postępowania z obiektami zabytkowymi na podłożu papierowym. Ochrona zbiorów. Seria wydawnicza Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów oraz Muzeum Narodowego w Krakowie. zeszyt nr 01. 2012.

 

POLECAMY WYDANIA SPECJALNE

  • Pompy ciepła 2023-2024

  • Pompy ciepła 2021-2022

  • Pompy ciepła 2022-2023

  • Katalog klimatyzatorów typu SPLIT. Edycja 2021

  • Katalog klimatyzatorów typu SPLIT. Edycja 2022

  • Katalog klimatyzatorów typu SPLIT. Edycja 2023

  • Pompy ciepła 2020-2021

  • Katalog klimatyzatorów typu SPLIT. Edycja 2020

  • Pompy ciepła 2019-2020

  • Katalog klimatyzatorów typu SPLIT. Edycja 2019

Katalog firm chłodnictwo, klimatyzacja, wentylacja

CHŁODNICTWO: Agregaty (chillery) chłodzone powietrzem, Agregaty (chillery) chłodzone wodą, Agregaty absorpcyjne, Agregaty skraplające, Aparatura kontrolno-pomiarowa, Chłodnice, Chłodnictwo w transporcie, Chłodziwa i nośniki ciepła, Czynniki chłodnicze, Dry-coolery, Drzwi chłodnicze (okucia, akcesoria), Elementy rozprężające, Filtry - osuszacze czynnika chłodniczego, Komory chłodnicze i zamrażalnicze, Kontenery chłodnicze, Maszyny do produkcji lodu (płatkarki, kostkarki), Materiały termoizolacyjne, Meble chłodnicze i zamrażalnicze, Monobloki chłodnicze, Odolejacze, separtory, Oleje sprężarkowe, Płyty warstwowe, Pompy cyrkulacyjne, Silniki, Siłowniki, Sprężarki chłodnicze, Tunele mroźnicze (kriogeniczne), Układy i aparatura regulacyjna, zabezpieczająca i nadzorująca, Urządzenia rozmrażające, Wieże chłodnicze, Wyłączniki i przekaźniki czasowe, Wymienniki ciepła (parowacze, skraplacze), Wymienniki płytowe, Zasobniki chłodu, Zawory, Zespoły spręzarkowe, Pozostałe akcesoria, Projektowanie, badania, doradztwo techniczne, certyfikacja.

KLIMATYZACJA i WENTYLACJA: Aparatura kontrolno-pomiarowa, Aparaty grzewczo-wentylacyjne, Centrale klimatyzacyjne monoblokowe, Centrale klimatyzacyjne rooftop, Centrale klimatyzacyjne sekcyjne, Chłodnice/nagrzewnice kanałowe, Czerpnie i wyrzutnie, Filtry powietrza, Kanały wentylacyjne, Klapy ppoż. (oddymiające, odcinające), Klimakonwektory, Klimatyzacja samochodowa, Klimatyzatory kompaktowe (przenośne, okienne), Klimatyzatory split, Klimatytory multi splity, Kolektory słoneczne, Kratki, nawiewniki, dysze, Kurtyny powietrzne, Materiały termoizolacyjne, Nasady kominowe, wywietrzniki, Nawilżacze (parowe, zraszające, ultradźwiękowe, komory zraszania), Oczyszczacze powietrza, Odciągi miejscowe, Okapy kuchenne, Osuszacze powietrza, Pompy ciepła, Pompy cyrkulacyjne, Przepustnice, Rekuperatory i regeneratory do odzysku ciepła, Siłowniki, Stropy, belki chłodząco-grzejące, Systemy Super Multi, Szafy klimatyzacji precyzyjnej, Tłumiki hałasu, Układy i aparatura regulacyjna, zabezpieczająca i nadzorująca, Wentylatory dachowe, Wentylatory oddymiające, przeciwwybuchowe, chemoodporne, Wentylatory osiowe, Wentylatory promieniowe, Wentylatory strumieniowe (oddymiające), Wymienniki gruntowe, Pozostałe akcesoria, Projektowanie, badania, doradztwo techniczne, certyfikacja.

MATERIAŁY, NARZĘDZIA, PRZYRZĄDY, AKCESORIA: Izolacje akustyczne, termiczne, Materiały i przyrządy lutownicze i spawalnicze, Materiały uszczelniające, Narzędzia, Rury, kształtki, akcesoria, Urzadzenia i środki czyszczące, Urządzenia do inspekcji i czyszczenia systemów wentylacyjno-klimatyzacyjnych, Urządzenia do usuwania i napełniania instalacji chłodniczych; recyklingu czynników chłodniczych, Wibroizolacje, Zamocowania i tłumiki drgań.

INNE: Zrzeszenia i organizacje, Oprogramowanie komputerowe, Portale internetowe, Targi, wystawy, szkolenia.