Kształtowanie mikroklimatu w muzeach, archiwach i magazynach dzieł sztuki Cz. 2. |
Data dodania: 17.01.2017 |
Kształtując warunki środowiska wewnętrznego w muzeach, archiwach, bibliotekach i magazynach muzealiów oraz archiwaliów, należy uwzględniać bezpieczeństwo eksponowanych i przechowywanych dzieł, komfort osób przebywających w budynku (pracowników i osób zwiedzających) i, coraz częściej, zmniejszenie zużycia energii przez instalacje wewnętrzne (grzewcze i klimatyzacyjne) oraz oświetlenie. Artykuł jest kontynuacją tematu podjętego w wydaniu 10/2016.
Muzeum Łowiectwa i Jeździectwa w Warszawie (fot. WIKIPEDIA)
Zalecane wartości czynników środowiskowych
Wilgotność i temperatura powietrza
Od kilkudziesięciu lat w praktyce muzealnej funkcjonują tzw. normy konserwatorskie, które odnoszą się do stabilizacji parametrów powietrza, poprzez ograniczenie wahań, przede wszystkim wartości wilgotności względnej powietrza, jak również jego temperatury.
Uznaje się, że w latach 60-tych XX wieku rozpoczęto prace nad określeniem warunków środowiskowych przechowywania przedmiotów zabytkowych. Ustalono wówczas (zalecenia te w późniejszym okresie ulegały zmianom) wartości parametrów powietrza (wilgotność względna 55÷65%, temperatura powietrza 16÷180C) i zasady ich kontrolowania. Zauważono, że chociaż odstępstwa od zalecanych wartości są niebezpieczne dla dzieł sztuki, to dużo bardziej szkodliwa jest ich niestabilność.
Za najbardziej szkodliwe uznano „huśtawki klimatyczne” − wahania, częste, nawet krótkotrwałe zmiany wartości parametrów powietrza o niewielkiej amplitudzie, które powtarzając się, powodują uszkodzenia materii zabytkowej [14].
Takie zalecenia i wymagania formułowane są przez zespoły naukowców oraz grupy robocze komisji normalizacyjnych i publikowane w normach i wytycznych. W Załączniku do normy PN-ISO 11799: 2006P [10] zamieszczono zalecenia dotyczące warunków przechowywania materiałów archiwalnych i bibliotecznych (tab. 2.). Natomiast w Rozporządzeniu [15] zapisano warunki przechowywania dokumentacji osobowej i płacowej pracodawców o czasowym okresie przechowywania (tab. 3.).
Europejskie stowarzyszenie REHVA (the European Federation of HVAC National Association) zaangażowało się w przygotowanie dokumentu dotyczącego sposobów minimalizowania tempa pogarszania stanu dóbr kultury przez stworzenie bezpiecznego środowiska. Celem ich pracy jest przedstawienie zaleceń technicznych i informacji naukowych dla systemów klimatyzacyjnych na etapie projektowania, wykonania i eksploatacji [16]. W tabeli 4. zamieszczono pochodzące z tej pracy zalecane wartości i tolerancje temperatury oraz wilgotności względnej powietrza.
W pomieszczeniach, w których przebywają zwiedzający należy tak dostosować parametry powietrza, aby nie powodować dyskomfortu u ludzi i zniszczenia eksponatów. Z tego powodu temperatura powietrza w praktycznej prewencji konserwatorskiej jest parametrem drugorzędnym, gdyż w większości muzeów jest ona przede wszystkim dostosowywana do komfortu cieplnego zwiedzających i pracowników. W Polsce temperaturę we wnętrzach muzealnych utrzymuje się najczęściej w zakresie: w zimie 18÷22°C, w lecie 20÷25°C, co stanowi bezpieczny poziom i nie powoduje wzrostu zagrożeń dla zbiorów [5].
Muzeum Historii Naturalnej (fot. FREEIMAGES.COM)
Przy opracowywaniu norm konserwatorskich podstawowym założeniem było, że do zapewnienia i do kontroli parametrów powietrza zawsze będą stosowane systemy klimatyzacji w odpowiednio dostosowanych do tego budynkach. Zalecano więc bardzo stabilne, idealne parametry powietrza klimatyzowanego, równocześnie nie pamiętając, że w większości muzeów nie ma klimatyzacji albo też mieszczą się one w historycznych budynkach.
Biorąc pod uwagę koszty instalacji klimatyzacji, jej projektu, wykonania i eksploatacji, konserwatorzy zwracają uwagę, że tylko najbogatsze muzea na świecie mogą pozwolić sobie na pełną klimatyzację całego obiektu ze ścisłym utrzymaniem, z niewielkimi tolerancjami, wartości parametrów powietrza [1].
Niestety, właśnie głównie z powodów finansowych i lokalowych w większości przypadków zarówno w Polsce, jak i za granicą, dotychczasowe normy konserwatorskie nie zawsze były realne do spełnienia.
Zanieczyszczenia powietrza
Ponieważ obiekty zabytkowe muszą być przechowywane w takich warunkach, aby jak najdłużej nie ulegały niszczeniu, podawane w [2] zalecane stężenia zanieczyszczeń powietrza odnoszą się do czasu, przez jaki mogą być w danych warunkach bezpiecznie przechowywane (tab. 5.). Rozważa się obecnie zamieszczenie analogicznego sposobu defi niowania dopuszczalnych wartości stężeń zanieczyszczeń powietrza w archiwach i bibliotekach w nowej wersji normy europejskiej EN 11799. W tabeli 5 podane zostały stężenia dla typowych kolekcji muzealnych, jednak nie dotyczą one szczególnie wrażliwych materiałów, takich jak srebro, skóra i guma. Dopuszczalne stężenia zanieczyszczeń powietrza w pomieszczeniach bibliotek i w archiwach, zgodne z danymi zamieszczonymi w Załączniku informacyjnym A w aktualnej wersji normy PN-ISO 11799: 2006P [10] zamieszczono w tabeli 6.
Oświetlenie
W ekspozycjach muzealnych oświetlenie powinno być utrzymane na poziomie 50÷200 luksów (50 luksów dla najbardziej cennych i wrażliwych eksponatów, takich jak farby wodne, papier, tkaniny). Dla obiektów niewrażliwych na światło – kamień, ceramika, szkło, metal – poziom oświetlenia nie powinien przekraczać 300 luksów [9], jest to także oświetlenie pracowni naukowców, np. w archiwach [3]. Światło słoneczne charakteryzuje się, w porównaniu z oświetleniem sztucznym, największym natężeniem promieniowania UV-C. Jego dopływ powinien być zdecydowanie ograniczony (jeśli nie może być całkowicie wykluczony), co można osiągnąć, stosując zasłony i folie na szybach przeciwko promieniowaniu UV-C.
Drobnoustroje
Brakuje ofi cjalnych lub powszechnie przyjętych i stosowanych wymagań dotyczących drobnoustrojów w powietrzu. Amerykańskie źródła, cytowane w [7], zalecają następującą dopuszczalną liczbę drobnoustrojów w powietrzu w muzeach:
Realizacja wymaganych warunków środowiskowych (...)
Ważnymi wskazówkami przy projektowaniu systemu klimatyzacji dla magazynów archiwaliów oraz pozostałych pomieszczeń w archiwach, poza wymaganymi wartościami temperatury i wilgotności względnej powietrza, są [4]:
Zamieszczone w [16] poniższe wymagania dotyczące pomieszczeń do przechowywania dokumentacji, można uogólnić i stosować dla innych przypadków:
dr inż. Anna CHARKOWSKA
LITERATURA: [1] ABC profi laktyki konserwatorskiej w muzeum. Ochrona zbiorów. Seria wydawnicza Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów. zeszyt 3/2013. [2] ASHRAE Application (2015). Chapter 23. Museums, Galleries, Archives, and Libraries. [3] BOROWSKI M., CZAJKA A., MICHAŚ A.: Zasady postępowania z materiałami archiwalnymi. Ochrona zasobu archiwalnego. Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych. Warszawa 2006. [4] BORUSZKOWSKA M., CZAJKA A., WOJTKOWSKI R.: Budynek archiwum wskazówki dla uczestników budowlanego procesu inwestycyjnego. Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych. Warszawa, 2015. [5] CZOP J.: Warunki mikroklimatyczne w muzeum – nowe rekomendacje. ABC profi laktyki konserwatorskiej w muzeum. seria Ochrona Zbiorów. zeszyt nr 3. [6] GUTAROWSKA B., PIOTROWSKA M., KOZIRÓG A., ŻAKOWSKA Z.: Ochrona przed mikrobiologiczną biodeterioracją w muzealnictwie, w: Materiały konferencyjne Krajowej Konferencji „Rola nauki w zachowaniu dziedzictwa kulturowego”. Łódź, 2010. s. 15−19. [7] IANNELLI P.: Corso di formazione e qualifi cazione. Modulo: La sicurezza del patrimonio cultural. 2015, http://win.unsabeniculturali.it/ [8] KOZŁOWSKI R.: Strategie ochrony: międzynarodowe normy i zalecenia. Polska Akademia Nauk. Kraków. [9] Monitoring temperatury i wilgotności w muzeach, galeriach, salach wystawowych – korzyści. http://www.achem.pl [10] PN- ISO 11799:2006P, Informacja i dokumentacja − Wymagania dotyczące warunków przechowywania materiałów archiwalnych i bibliotecznych. [11] PN-EN 15757:2012P, Konserwacja dóbr kultury − Wymagania dotyczące temperatury i wilgotności względnej w ograniczaniu mechanicznych uszkodzeń organicznych materiałów higroskopijnych powodowanych oddziaływaniem klimatu. [12] PN-EN ISO 9706:2001P, Informacja i dokumentacja − Papier przeznaczony na dokumenty − Wymagania dotyczące trwałości. [13] PRONOBIS-GAJDZIS M., CZUCZKO J., JUTRZENKA-SUPRYN D.: Nowe kierunki w obszarze konserwacji-restauracji zabytkowych kodeksów. Toruńskie Studia Bibliologiczne. 2015, nr 2 (15). s.157−188. [14] ROUBA B.J.: Ogrzewanie w kościołach.Biuletyn Informacyjne Konserwatorów Dzieł Sztuki. Nr 1/2000. s. 48−52. [15] Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 15 lutego 2005 r. w sprawie warunków przechowywania dokumentacji osobowej i płacowej pracodawców. DzU 2005.32.284 [16] SANTOLI de, L.: Indoor Environment Engineering (IEE) in cultural heritage – a REHVA guidebook. Workshop. 2008. [17] Skóra w obiektach muzealnych (2013). Ochrona Zbiorów. Zeszyt nr 4. Seria wydawnicza Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów oraz Muzeum Narodowego w Krakowie. [18] Zarządzanie klimatem w muzeach: ochrona zbiorów i energooszczędność (2013). red. Łukomski M. Ochrona zbiorów. Seria wydawnicza Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów. Zeszyt nr 2. [19] Zasady postępowania z obiektami zabytkowymi na podłożu papierowym. Ochrona zbiorów. Seria wydawnicza Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów oraz Muzeum Narodowego w Krakowie. zeszyt nr 01. 2012. |
POLECAMY WYDANIA SPECJALNE
-
Pompy ciepła 2023-2024
-
Pompy ciepła 2021-2022
-
Pompy ciepła 2022-2023
-
Katalog klimatyzatorów typu SPLIT. Edycja 2021
-
Katalog klimatyzatorów typu SPLIT. Edycja 2022
-
Katalog klimatyzatorów typu SPLIT. Edycja 2023
-
Pompy ciepła 2020-2021
-
Katalog klimatyzatorów typu SPLIT. Edycja 2020
-
Pompy ciepła 2019-2020
-
Katalog klimatyzatorów typu SPLIT. Edycja 2019