Rok 2017 upłynął branży HVACR pod znakiem poszukiwania równowagi między rosnącym zapotrzebowaniem na inwestycje (zarówno nowe, jak i remonty oraz modernizacje) niemal we wszystkich obszarach budownictwa i przemysłu a łagodzeniem wpływu czynników hamujących rozwój, takich na przykład jak rosnące koszty materiałów czy niedobór pracowników wykwalifi kowanych. 

Rynki budowlane – nowe inwestycje i modernizacje

Według danych GUS za III kwartał 2017 roku, tzw. produkcja budowlano-montażowa, obejmująca prace budowlane zarówno o charakterze inwestycyjnym, jak i remontowym, była we wrześniu bieżącego roku wyższa o 15,5% r/r i o 11,0% wyższa w porównaniu z sierpniem (po korekcie wpływu czynników sezonowych – odpowiednio 17,9% i -0,3%). W firmach zajmujących się głównie robotami budowlanymi specjalistycznymi, w tym instalatorskimi, wzrost wyniósł 9,5%. Wzrost ten widoczny był w sektorach budowlanych ważnych dla rynku HVACR.

Magazyny i logistyka

Kolejny dobry rok odnotował rynek magazynowy. W 2017 roku łącznie oddanych do użytku zostało 2,36 mln m², czyli o 89% więcej niż w 2016 roku. Najwięcej nowej powierzchni oddano w regionie Warszawy, Górnego Śląska i Szczecina. Wśród lokalizacji wschodzących na wyróżnienie zasługuje woj. lubuskie – wynajęto tam ponad 150 tys. m² nowej powierzchni (na rekordowym rynku warszawskim było to 487 tys. m²).

Rynek magazynowo-logistyczny jest jednym z obszarów budzących coraz większe zainteresowanie branży HVACR. Po pierwsze, obiekty te coraz częściej certyfikowane są w systemie BREEAM (np. deweloper Prologis wznosi nowe obiekty tylko w takim standardzie), co powoduje zainteresowanie zaawansowanymi systemami grzewczo-wentylacyjnymi. Po drugie, powstają lub są modernizowane obiekty dla branż wymagających magazynów o określonych temperaturach przechowywania, co oznacza możliwości dla rynku chłodniczego. Po trzecie, warto zwrócić uwagę na trendy rozwoju tzw. logistyki miejskiej i Small Business Units – pierwsze to obiekty specjalizujące się w obsłudze tzw. ostatniej mili, drugie – kompleksy magazynowo-biurowe wznoszone z przeznaczeniem pod małych najemców (moduły 500 lub 1000 m²). Takie obiekty mają zwykle wyższy standard wyposażenia (m.in. w klimatyzację części biurowej, usługowej lub ekspozycyjnej).

Wreszcie, na uwagę zasługuje nieodmiennie dynamiczny rozwój e-commerce – wartość zakupów w Internecie w Polsce w 2017 roku wynosiła 8 mld euro (w 2016 roku było to 6 mld euro; 20% wzrost rynku e-commerce każdego roku). Warto przypomnieć, że najważniejsze transakcje najmu zawarły właśnie firmy z branży e-commerce – Amazon (magazyn o powierzchni 135 tys. m² w Sosnowcu) oraz Zalando (130 tys. m² w Głuchowie pod Łodzią). Polska pozostaje dla branży e-commerce doskonale rokującym rynkiem, co może przekładać się również na lokowanie w naszym kraju centrów przetwarzania danych, co z kolei przyczynia się do wzrostu zainteresowania rozwiązaniami chłodniczymi dla tego sektora.

Centra handlowe

Zmienia się oblicze rynku powierzchni handlowych. W 2017 roku w Polsce otwarto 19 nowych obiektów handlowych o łącznej powierzchni 381 tys. m², zakończono 9 rozbudów istniejących obiektów o sumarycznej powierzchni 45 tys. m². Przyrost nowych powierzchni handlowych wyhamowuje – jednak rynek nadal jest w fazie stabilnego wzrostu, a coraz większe znaczenie zyskują inwestycje w jakość powierzchni handlowej i doświadczenia klienta. Tak rozumiane inwestycje oznaczają też perspektywę remontów i modernizacji instalacji HVAC – zarówno pod kątem zapewniania odpowiedniego klimatu we wnętrzach, jak i energooszczędności. Galerie handlowe, inwestując w nowe sposoby przyciągania klientów, poszukują i będą poszukiwać oszczędności w obszarze kosztów eksploatacyjnych. To dobre wiadomości dla rozwiązań z obszaru automatyki i pomp ciepła.

Budynki biurowe

Jak wskazuje firma doradcza JLL, na przestrzeni trzech kwartałów 2017 roku firmy podpisały umowy najmu opiewające na przeszło 1 milion m², zaś do użytku oddano 548 tys. m² nowych biur, a w budowie pozostawało kolejne 1,8 mln m² powierzchni. Biura rozwijają się nie tylko w Warszawie, ale też w regionach głównie Wrocław, Kraków, Trójmiasto, Poznań i Katowice. Budynki biurowe to tradycyjnie najbardziej lukratywny obszar działalności firm branżowych, szczególnie, że system klimatyzacyjny jest już standardem, a inwestorzy szukają przede wszystkim oszczędności energii, w który to program mają być włączane między innymi systemy chłodzące oraz serwerownie.

Budownictwo mieszkaniowe

Warto też wspomnieć o rozwoju rynku mieszkaniowego, napędzającego głównie rynek urządzeń grzewczych, ale i pomp ciepła oraz wentylacji mechanicznej z rekuperacją. Jak wynika z obserwacji instalatorów, coraz więcej inwestorów prywatnych decyduje się na inwestycję w kompleksowy system grzewczo-wentylacyjny. W Polsce w 2017 roku rozpoczęto budowę 105,4 tys. nowych mieszkań – to najwyższy wynik w historii rynku (wzrost 23% r./r.) – a oddano 89,8 tys. nieruchomości mieszkalnych (+13,5% r/r).

Magazyny owoców

Produkcja rolnicza, szczególnie w obszarze owoców, stanowi napęd działania dla wielu firm, specjalizujących się w dostawie magazynów owoców pod klucz. Według ekspertyzy Towarzystwa Rozwoju Sadów Karłowych, w wyniku majowych przymrozków, w skali europejskiej zbiory jabłek były w 2017 roku o około 21% niższe niż w 2016 roku. W Polsce było to około 30%. To najniższe zbiory tych owoców od wielu lat. Firmy specjalizujące się w tym obszarze odnotowały wyhamowanie dynamiki wzrostu.

Druga strona inwestycji

Mówiąc o dobrej kondycji rynku budownictwa komercyjnego i przemysłowego, nie sposób abstrahować od ogólnego klimatu gospodarczego. Koniec 2017 roku oznaczał wstrzymanie oddechu związane ze zmianami w rządzie, ale i dużą dynamiką we wprowadzaniu nowego prawa, a więc – niestabilnością polityczno-społeczną, która dla inwestorów zagranicznych jest raczej repelentem. Wydaje się jednak, że zmiana premiera i powrót w kierunku proeuropejskim dobrze wpłynie na klimat do inwestowania w Polsce – od kilku lat jest ona niezmiennie ważnym zapleczem produkcyjnym dla firm z licznych sektorów, w tym także branży chłodniczej.

W lipcu 2017 roku w Szczecinie-Załomiu otwarto fabrykę duńskiej firmy Advansor, która w ciągu 2-3 lat ma osiągnąć pełną moc produkcyjną i dostarczać 600-800 agregatów chłodniczych na CO₂ rocznie. Oznacza to około 50 lokalnych stanowisk pracy. Inwestycję związaną z naszym kraju zapowiada także Wielton – znany producent przyczep i naczep. Planuje on uruchomić w Polsce produkcję naczep i przyczep chłodniczych, rozwijając od zera swoją ofertę w tym segmencie i celując w sprzedaż 700 szt. chłodni w 2020 roku Firma planuje w tym celu rozbudowę zakładu w Wieluniu (Łódzka Specjalna Strefa Ekonomiczna) oraz zwiększenie zatrudnienia o kolejne 39 osób.

Warto wspomnieć także o inwestycjach polskich firm, na przykład producent kanałów 2Kan przeniósł się do większej i nowocześniejszej siedziby, we wrześniu otwarto nowe biuro Flowair, a do przenosin w nowe miejsce przygotowywała się między innymi bydgoska hurtownia Dabrowent (przeprowadzka nastąpiła w styczniu 2018 roku), a z początkiem lutego także Schiessl Polska (dystrybutor czynników chłodniczych, urządzeń i systemów HVACR) – do nowej centrali w Warszawie.

Polityka antysmogowa: pompy ciepła – lepiej, oczyszczacze – szybują

Jednym z najważniejszych zjawisk „powietrznych” w minionym roku był boom na walkę ze smogiem. Jak wynika z danych za III kwartał 2017 roku, niestrudzenie publikowanych przez SPIUG, warto zwrócić uwagę na „skutek uboczny” polityki antysmogowej, której beneficjentem okazały się pompy ciepła, odnotowujące w III kwartale 2017 roku wzrost o kolejne 20%. Programy dofinansowania wymiany źródeł ciepła (ograniczenie niskiej emisji) „ciągną” zainteresowanie OZE, w tym – jak wynika jasno z analizy SPIUG – pompami ciepła z opcją chłodzenia aktywnego lub pasywnego.

Branża pomp ciepła z pewną nadzieją przyglądała się działaniom rządu związanym z wprowadzeniem specjalnej taryfy na energię elektryczną. Jak obserwują PORT PC i SPIUG, odnosząc się do propozycji Ministerstwa Energii z dnia 19 grudnia 2017 roku (7 godzin taniej energii w nocy i redukcja kosztów energii i przesyłu do 40%), okres taniej energii w taryfie jest zdecydowanie za krótki w stosunku do realnych potrzeb ogrzewania elektrycznego budynków (i to zarówno w przypadku ogrzewania elektrycznego, jak i przy zastosowaniu pomp ciepła). W pierwotnych zapowiedziach Ministerstwa Energii, dotyczących nowej taryfy, występowało 10 godzin taniej energii elektrycznej na dobę, z zapowiadaną redukcją kosztów o minimum 50%.

Polityka antysmogowa – a raczej zwrócenie uwagi opinii publicznej na problem zanieczyszczenia powietrza w budynkach – przyczyniła się też do znacznego wzrostu zainteresowania oczyszczaczami powietrza. Kupowali je chętnie nie tylko użytkownicy końcowi, ale też – w ramach całych programów finansowania – urzędy miast i gmin, aby wyposażyć żłobki i przedszkola. Kupujący oczyszczacze coraz częściej wykazują dużą wiedzę i znaczną świadomość. Ma to dodatkowy efekt – firmy, dla których oczyszczacz stanowi element większej oferty, zwracały uwagę na efekt cross-sellingu.

Chłodnictwo w dobrej formie

Drugim istotnym – choć medialnie mniej spektakularnym – wydarzeniem była wrześniowa nowelizacja ustawy F-gazowej (ustawa z dnia 12 lipca 2017 roku o zmianie ustawy o substancjach zubożających warstwę ozonową oraz o niektórych fluorowanych gazach cieplarnianych oraz niektórych innych ustaw). Po nowelizacji sytuacja branży chłodniczej stała się co najmniej interesująca. Implementacja rozporządzenia UE 517/2014 z jednej strony powoduje konieczność częstszych kontroli szczelności systemów chłodniczych (potencjalnie pole rozwoju firm serwisowych), a z drugiej – wprowadza ograniczenie ilości czynników chłodniczych R404A i R507 jaką można wprowadzić na rynek (a więc najważniejszych dla chłodnictwa przemysłowego i komercyjnego). Wymagana redukcja wynosi aż 37% wartości bazowej z 2015 roku. Od stycznia 2020 roku obowiązywać będzie natomiast zakaz stosowania pierwotnych (nowych, wcześniej nieużywanych) tych czynników do dopełniania ubytków w instalacjach chłodniczych.

Miniony rok przynosił kolejne wzrosty cen obu czynników (25÷30%) oraz stopniowe zaprzestawanie ich sprzedaży. Dostępność obu czynników na rynku będzie malała, a ceny – nadal rosły. Sytuacja wzrostu cen dotyczy także popularnego, przede wszystkim w urządzeniach klimatyzacyjnych, czynnika R410A, co powoduje w firmach między innymi większą koncentrację zarówno na rozwoju, jak i na sprzedaży urządzeń R32.

Wyzwania

Większość firm branżowych mogłaby ocenić mijający rok jako „ciekawy”. Za nami wzrost PKB powyżej 4% i rosnąca konsumpcja społeczeństwa, ale jednocześnie – ponad 15% wzrostu liczby upadłości przedsiębiorstw (wszystkich branż, choć SPIUG podaje w swojej analizie, że „wyhamowały negatywne tendencje dotyczące ilości upadłości w branży, co także widać w branży instalacyjno-grzewczej”), jak i wydłużające się zatory płatnicze (powodowane np. przez zaległości związane z brakiem towaru).

Mniejsi przedsiębiorcy wskazują jako problemy coraz liczniejsze i szczelniejsze regulacje prawne, zarówno te już wprowadzone (np. uszczelnienie podatku VAT lub wprowadzenie JPK-VAT dla mikroprzedsiębiorców), jak i dopiero przewidywane (np. RODO – nowa ustawa o ochronie danych osobowych). Nowe regulacje są trudne do jednoczesnego opanowania, a zarazem podwyższają koszty prowadzenia działalności.

Jednak za największe wyzwania uważa się obecnie rosnące koszty materiałów oraz – przede wszystkim – brak wykwalifikowanych pracowników.

Niedobór pracowników – rosnący problem

Firmy, szczególnie z obszaru produkcji i wykonawstwa, muszą także mierzyć się z problemem luki kompetencyjnej – niedoborem wykwalifi kowanych pracowników fizycznych. Ekonomiści zwracają uwagę, że brak ten może hamować potencjał wzrostu całej branży budowlanej oraz wpływać na wydłużenie i wzrost kosztów realizacji inwestycji. Zjawisko to dotyczy takich obszarów jak produkcja i montaż systemów wentylacyjnych, obsługa magazynu czy wykonawstwo instalacji. Niedobór pracowników już przygotowanych do pracy w zawodzie – na przykład mających uprawnienia na wózek widłowy, znających obsługę maszyn czy posiadających kompetencje do wykonywania i rozruchu instalacji – powoduje wzrost kosztów pracy. Z jednej strony rosną oczekiwania płacowe pracowników, zarówno rodzimych, jak i napływających zza wschodniej granicy, co dla pracodawców jest zjawiskiem nowym. Z drugiej, koszt wdrożenia nowych pracowników do obowiązków jest wyższy.

Można zaobserwować coraz powszechniejsze zjawisko oddolnych inicjatyw firm wspierania szkolnictwa zawodowego. Działania takie prowadzą do zapewnienia sobie puli pracowników – firmy współpracują ze szkołami, oferując uczniom z klas patronackich praktyki i staże w swojej organizacji. Dotyczy to na przykład tworzenia w technikach o profilach mechanicznych klas kształcących w zawodzie technik chłodnictwa i klimatyzacji. Pierwsi technicy wykształceni w tym zawodzie zasilą rynek w III i IV kwartale 2019 roku (wtedy ukończy szkołę pierwszy rocznik, który przystąpił do nauki zawodu). Taka klasa powstała między innymi w Zespole Szkół Ogólnokształcących im. Jana Pawła II w Pawłowicach pod patronatem firmy JBG-2. Kształcenie odbywa się w systemie dualnym – uczniowie nabywają umiejętności zawodowe w zakładzie firmy w Warszowicach, poczynając od jednego dnia w tygodniu w pierwszej klasie, a kończąc na praktyce zawodowej trwającej 160 godzin.

Pod koniec roku 2017 do otwarcia gotowa była pracownia chłodnicza w gdańskim technikum Conradinum (wyposażenie pracowni wsparły: Unilever, Klima-Therm, Micro, Gejzer, Masta, Pracodawcy Pomorza, Związek Pracodawców Forum Okrętowe, Klima-Zbyt Hurtownia Branżowa, Chłodnictwo- Klimatyzacja Wiecki, Elektronika SA, Technika Chłodnicza Klimatyzacja i Coolmarket). Podobną pracownię ufundowano z budżetu Powiatu Ostrowskiego w Zespole Szkół Transportowo Elektrycznych w Ostrowie.

Było ciekawie, będzie…?

Za nami rok, w którym sporo działo się w tych sektorach budownictwa i gospodarki, które w największym stopniu napędzają działanie naszej branży. Prognozy mówią o dalszych wzrostach, choć fi rmy przekonały się już, że duże projekty inwestycyjne wspierane przez UE nie są już najbardziej wymarzonym kontraktem. Rynek należy do tych, którzy sprawnie i elastycznie będą umieli dostosować się do zmian i znaleźć swój sposób na codzienne wyzwania.

 Joanna RYŃSKA
dziennikarka branżowa