Czynniki biologiczne oraz zanieczyszczenia powietrza w obiektach muzealnych

W pierwszej części artykułu (nr 3/2007 CH&K) przedstawiono wpływ czynników fizycznych, takich jak: wilgotność względna i temperatura powietrza, zawartość wilgoci w przedmiotach zabytkowych i materiałach oraz oświetlenie naturalne i sztuczne na przechowywane zabytki.

Natomiast w niniejszej publikacji scharakteryzowano pokrótce kolejne czynniki wpływające na stan obiektów, a mianowicie:

Oddziaływanie czynników biologicznych na eksponaty, ich zdolność do przeżycia i namnażania są ściśle związane ze warunkami cieplno-wilgotnościowymi występującymi w środowisku otaczającym (przede wszystkim z wilgotnością względną powietrza) oraz zawartością wilgoci w przedmiotach. Ponieważ projektant instalacji klimatyzacyjnych kształtując za ich pomocą parametry środowiska wewnętrznego oraz jego czystość, może wspomóc konserwatorów w walce z zagrożeniami biologicznymi i zanieczyszczeniami powietrza, w niniejszym artykule scharakteryzowano pokrótce te właśnie problemy.

Czynniki biologiczne

Do czynników biologicznych znajdowanych w archiwach i muzeach, wymienionych poniżej zgodnie z częstością występowania, zalicza się [12]:

Do czynników biologicznych (nie omówionych w niniejszym artykule) należą także:

        Na rysunku przedstawiono związek intensywności rozwoju drobnoustrojów oraz intensywności oddziaływania innych czynników z wartością wilgotności względnej powietrza.

Drobnoustroje

    Atakowi biologicznemu ulegają wszystkie materiały organiczne niezależnie od ich pochodzenia i wartości artystycznej. Przechowywane w złych warunkach, zaniedbane, pokrywają się kurzem, niszczeją, pleśnieją i stają się pokarmem dla owadów [15].
    Objawami destrukcji obiektów zabytkowych przez drobnoustroje są [15]:

zaplamienia i naloty na powierzchniach,
osłabienie struktury i ubytki w zabytkowej materii,
rozwarstwianie się struktury; odpryskiwanie lub pudrowanie się warstw malarskich, zmiany kolorystyki przedmiotów zabytkowych, wypaczanie opraw w książkach, deformacja elementów drewnianych, np. boazerii,
obecność ciał drobnoustrojów, odchodów owadów, gryzoni na powierzchniach obiektów zabytkowych. (…)

Zanieczyszczenia powietrza wewnętrznego

Zanieczyszczenia powietrza wewnętrznego w muzeach można podzielić na dwie kategorie:

Zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego pochodzą głównie ze źródeł przemysłowych oraz środków komunikacji (tabela 1). Na niszczycielskie oddziaływanie zanieczyszczeń zawartych w powietrzu zewnętrznym, a dostających się do budynku przez otwarte okna oraz nieszczelności lub, gdy są instalacje wentylacyjne i klimatyzacyjne, wraz z niedostatecznie oczyszczonym powietrzem wentylacyjnym, narażone są przede wszystkim magazyny, sale ekspozycyjne i inne pomieszczenia, znajdujące się na terenach o dużym środków transportu. Powietrze, szczególnie w dużych aglomeracjach miejskich, unosi kurz, spaliny, dymy, pyły przemysłowe, co sprzyja wielu niekorzystnym reakcjom chemicznym.
W przypadku przedmiotów znajdujących się w bibliotekach i w archiwach szczególnie szkodliwym zanieczyszczeniem atmosferycznym jest dwutlenek siarki, który zaabsorbowany z powietrza rozpuszcza się w wilgoci, zawsze obecnej w papierze, tworząc kwas siarkowy, który ma destrukcyjny wpływ na cząstki celulozy (papier) i kolagenu (skóra), powodując ich rozkład. Kwas ten absorbuje się na powierzchni papieru, płótna czy skóry, robiąc duże zniszczenia [13], [17]. Obecność kwasu siarkowego prowadzi do zakwaszenia papieru, które wzmaga się, gdy w papierze znajdują się odrobiny metali, żelaza, miedzi, manganu, katalizujące reakcję utleniania SO2 tlenem z powietrza do SO3. Obecne w powietrzu pyły również przyspieszają tę reakcję utleniania [13]. (…)

Omówione w artykule czynniki biologiczne oraz zanieczyszczenia pyłowe i gazowe zachowania zabytków. W przypadku drobnoustrojów, przede wszystkim takich jak grzyby mikroskopowe (zwane potocznie pleśniami), istotnym czynnikiem środowiskowym wpływającym na ich zdolności do przeżycia i namnażania jest wilgotność względna powietrza i zawartość wilgoci w przedmiotach zabytkowych. Z tego właśnie powodu istotne jest ograniczenia tych parametrów do wartości bezpiecznych dla materiałów, z których wykonano dzieła sztuki. Najlepszym na to sposobem, z punktu widzenia inżyniera, jest zaprojektowanie instalacji klimatyzacyjnych, których działanie umożliwia stabilizacją warunków wewnętrznych w obiektach muzealnych, bibliotekach, archiwach oraz w wyniku zastosowania odpowiedniej filtracji powietrza (filtry włókninowe zatrzymujące pyły i węglowe absorbujące substancje gazowe) zapewni dopływ do pomieszczeń względnie czystego powietrza wentylacyjnego, zdolnego do odprowadzenia z pomieszczeń emitowanych w nich zanieczyszczeń.
W kolejnym artykule dotyczącym obiektów muzealnych zostaną omówione podstawowe zagadnienia związane z projektowaniem instalacji klimatyzacyjnych.