Każdy budynek użytkowy po pewnym okresie eksploatacji wymaga gruntowego remontu oraz modernizacji. Realizacja tego zadania wymusza również dostosowanie znajdujących się w obiekcie systemów zabezpieczenia przeciwpożarowego do aktualnych wymogów przepisów ochrony przeciwpożarowej oraz techniczno-budowlanych.

Rys. 3. Działanie systemu oddymia niania klatki schodowej

Przepisy podlegają stałym zmianom (szczególnie widocznym właśnie w zakresie ochrony przeciwpożarowej) ich spełnienia wymaga niejednokrotnie zastosowania całkiem nowych rozwiązań w zakresie urządzeń wentylacji pożarowej oraz organizacji układu architektonicznego dróg ewakuacji. W zamieszczonym poniżej tekście przedstawionych zostało kilka zasad dotyczących modernizacji instalacji wentylacji pożarowej w wielokondygnacyjnych budynkach o różnym przeznaczeniu funkcjonalnym.

Obiekty użyteczności publicznej ZL III
Podczas modernizacji systemów wentylacji pożarowej w wysokich obiektach użyteczności publicznej napotyka się na jeden z dwóch przypadków – w budynku nie ma praktycznie żadnego systemu wentylacji pożarowej lub występuje jedynie instalacja oddymiania grawitacyjnego (najczęściej klapa otwierana ręcznie).

Innym przypadkiem dotyczącym obiektów wybudowanych po transformacji ustrojowej (w latach 90-tych XX wieku) jest funkcjonowanie w nich instalacji różnicowania ciśnienia, opartych na dostępnych wówczas przepisach francuskich, zakładających napowietrzanie klatki schodowej, przedsionka pożarowego i szahtów wind oraz odbiór dymu z korytarzy ewakuacyjnych.

W pierwszej z opisanych sytuacji w celu spełnienia wymogów prawa należy zaprojektować i wykonać instalację zapobiegania zadymieniu, co oprócz doboru samych urządzeń wiąże się często z koniecznością wykonania nowych przegród budowlanych wydzielających przestrzenie chronione nadciśnieniem. Oczywiście rozwiązania polegające na zamknięciu klatki schodowej oraz wydzieleniu przedsionka bez wykonania systemu napowietrzania nie gwarantują wystarczającego stopnia ochrony dróg ewakuacji – a z takimi przypadkami na istniejących budynkach można się w praktyce spotkać.

Kolejny problem dotyczy braku dostępnej przestrzeni technicznej dla zainstalowania jednostek napowietrzających. W tym zakresie krajowy rynek oferuje kilka tzw. systemów kompaktowych, których funkcjonowanie w obszarze klatki schodowej nie wymaga budowy szachtów napowietrzających. Są to jednostki do zabudowy na dachu, w piwnicy lub na piętrze technicznym, a nowoczesne rozwiązania np. w zakresie sterowania sprawiają, że pojedyncze jednostki są w stanie skutecznie realizować scenariusz zabezpieczenia pionowych dróg ewakuacji w budynkach do wysokości ok. 50 m. Układy kompaktowe mogą zostać również wykorzystane do napowietrzania przedsionków pożarowych, biorąc jednak pod uwagę, że napowietrzanie przestrzeni dotyczy wyłącznie przedsionka na kondygnacji objętej pożarem, a więc konieczne jest wykonanie szachtów napowietrzających te pomieszczenia.

W przypadku kiedy modernizowany obiekt posiada system różnicowania ciśnienia, pierwszym zadaniem powinno być zweryfikowanie jego stanu technicznego oraz skuteczności działania. Z doświadczenia wiem, że przeprowadzone próby mogą dać skrajnie różne wyniki. Spotkałem się z obiektami, gdzie projektowo i wizualnie instalacja wyglądała na gotową do działania, jednak przeprowadzone testy wykazały całkowity brak skuteczności. W tym przypadku, na skutek braku właściwego nadzoru i konserwacji, główne wentylatory napowietrzania klatki schodowej i przedsionka nie były w stanie samodzielnie wystartować ponieważ prąd rozruchu zastałych urządzeń powodował włączanie bezpieczników. Źle dobrane wentylatory oraz zanieczyszczone kanały dystrybucji powietrza nie dostarczały wymaganej ilości powietrza do chronionych nadciśnieniem przestrzeni budynku, klapy wentylacji pożarowej nie zawsze otwierały się we właściwej konfiguracji, a ich stan nie był wizualizowany na „martwej” tablicy centrali pożarowej. Uruchomienie alarmu pożarowego nie powodowało pełnej realizacji scenariusza pożarowego (np. napowietrzania właściwego przedsionka czy zablokowania działania wind). W przypadku takiej instalacji nie zawsze możliwe jest na drodze czynności serwisowych przywrócenie jej założonej skuteczności działania. Ponadto koszty związane z próbą reanimacji systemu mogą okazać się większe od zainstalowania nowego, zdecydowanie bardziej efektywnego rozwiązania w postaci np. jednostek kompaktowych.

Stare nie zawsze musi jednak oznaczać złe, czego przykładem była instalacja, z której działaniem miałem okazję zapoznać się na innym budynku wysokościowym. Zaprojektowana w sposób przemyślany, solidnie wykonana i konserwowana instalacja w tym obiekcie skutecznie pełni funkcję zabezpieczenia dróg ewakuacji i to pomimo kilku ciekawych rozwiązań technicznych (np. sterowanych automatycznie wielopłaszczyznowych przepustnic pełniących funkcję klap transferowych). Oczywiście działanie takiego systemu nie zapewnia takiej wysokiej skuteczności w ciągu całego roku jak np. system przepływowy, ale jego działanie uznać można za zadawalające. W opisywanym przypadku nie ma bezwzględnej konieczności budowy nowego systemu, a jedynie modernizacji niektórych jego elementów (np. certyfikowane klapy lub nowoczesne układy nadzoru i sterowania). Świadczy to o fakcie, że właściwy nadzór i konserwacja systemów wentylacji pożarowej może być dla administratora obiektu bardzo opłacalna.

Należy jeszcze zwrócić uwagę na jeden z czynników decydujących o efektywności systemów zapobiegania zadymieniu, czyli stopień szczelności klatki schodowej w momencie uruchomienia systemu. Wielkość ta zdefiniowana jest dla założonej normatywnie klasy systemu (w obecnym kształcie normy PN EN 12101-6 sześć klas systemu od A do F) m.in. ilością otwartych drzwi na całej wysokości klatki schodowej. Jeżeli w momencie uruchomienia systemu duża ilość drzwi będzie otwarta, układ nie będzie w stanie zapewnić wymaganych parametrów nadciśnienia i prędkości przepływu. Jest to realny problem w dużej grupie obiektów, gdzie klatka schodowa wykorzystywana jest do normalnej komunikacji. Użytkownikom obiektu najczęściej brakuje czasu na otwieranie drzwi ewakuacyjnych lub stanowi to niezrozumiałe dla nich utrudnienie w przemieszczaniu się. Naturalną konsekwencją są stale uszkadzane samozamykacze lub blokowanie drzwi w pozycji otwartej przy wykorzystaniu wszelkich dostępnych środków (w tym również gaśnic). Nie odosobnionym przypadkiem jest montowanie na drzwiach oddzielenia pożarowego stopek blokujących drzwi – najczęściej za wiedzą i zgodą administratora. Działania takie całkowicie uniemożliwiają skuteczną realizację scenariusza zapobiegania zadymieniu podczas pożaru. Podczas modernizacji obiektu, w którym klatki schodowe są intensywnie wykorzystywane komunikacyjnie należy przemyśleć wykonanie mało skomplikowanej instalacji zwalniaków elektromagnetycznych, które utrzymywały by drzwi na drogach ewakuacyjnych w pozycji otwartej i powodowały ich automatyczne zamknięcie w wyniku sygnału z centrali sterowania pożarowego. To proste rozwiązanie (możliwe do zastosowania w każdym typie obiektów) w znacznym stopniu zabezpiecza skuteczność zadziałania systemu napowietrzania.

Rys. 4. Przykład rozwiązania inżynierskiego systemu oddymiania klatki schodowej

Obiekty mieszkalne ZL IV (...)

Obiekty zamieszkania zbiorowego ZL V (...)

Podsumowanie
Przystępując do modernizacji instalacji wentylacji pożarowej w wysokim budynku, należy pamiętać o jednaj fundamentalnej zasadzie. Krajowe przepisy jednoznacznie określają podstawowy cel funkcjonowania wentylacji pożarowej w budynkach użyteczności publicznej – jest nim zapewnienie warunków bezpiecznej ewakuacji. Zapisy te oznaczają, że działanie instalacji wentylacji pożarowej nie może tylko spełniać przepisów literalnie, ale powinno zapewniać faktyczną ochronę dróg ewakuacji. W tym kontekście warto bardzo dokładnie zapoznać się z propozycją proponowanego przez projektanta lub dostawcę urządzeń rozwiązania technicznego, dopuszczając obok argumentu ceny również zasady dialogu technicznego. Takie podejście pomoże uniknąć przykrej niespodzianki w postaci braku dopuszczenia do eksploatacji obiektu jako zagrażającego życiu jego użytkowników.