Wspominałem, że sprężarki są najczęściej dostarczane z ilością oleju wystarczającą na małe instalacje. Jest jednak jeden wyjątek. Są to sprężarki z bardzo małą miską olejową i ich stan oleju najczęściej nie wystarcza na pokrycie zapotrzebowania na olej w instalacji. Tego typu sprężarki to miedzy innymi sprężarki rotacyjne. Ich mała średnica oraz specyficzna budowa (ssanie jest podłączone bezpośrednio do części roboczej sprężarki, a czynnik tłoczony jest do obudowy sprężarki) powoduje, że w większości wypadków sprężarki rotacyjne wymagają każdorazowo dolania oleju do instalacji. Ilość oleju zależy od samej sprężarki i wielkości instalacji, a szczegółów powinien udzielić sprzedawca sprężarki.

Wielokrotnie spotkałem się z pytaniem, jak brak oleju może spowodować zniszczenie sprężarki, która ma pompę oleju i presostat różnicowy. Przecież w przypadku braku oleju nastąpi natychmiastowe wyłączenie sprężarki przez ten właśnie presostat. Owszem, nastąpi wyłączenie, ale tylko pod warunkiem, ze sprężarka w tym momencie jest już od dłuższego czasu w ruchu. I najczęściej zabezpieczy on przed jej zniszczeniem, ponieważ olej jest jeszcze w postaci cienkiej warstwy na częściach smarowanych. Ale po takim zatrzymaniu co najczęściej się robi? Reset presostatu i powtórny start sprężarki. A presostat przez pierwsze 30÷120 sekund jest nieaktywny. To już zwykle wystarcza, by zatrzeć sprężarkę. A jeżeli nawet to sprężarka przeżyje, to na pewno dojdzie do znacznego zużycia jej elementów. To powoduje, że jej ostateczne zatarcie jest już tylko kwestą czasu. Czy w takim razie można zabezpieczyć sprężarkę przed zbyt niskim stanem oleju? Tak, można zastosować elektroniczne czujniki poziomu oleju, często zintegrowane również z regulatorem poziomu oleju.

Dzięki temu mamy kontrolę poziomu oleju, a w razie zbyt niskiego poziomu, jego automatyczne uzupełnienie. Jeżeli natomiast poziom oleju spadnie poniżej progu alarmowego i uzupełnianie nic nie daje, sprężarka zostanie wyłączona. Tego typu regulatory często również wyłączają sprężarkę przy zbyt wysokim poziomie oleju, dzięki czemu mamy pełną kontrolę poziomu oleju w sprężarce. W przypadku układów z większą ilością sprężarek, każda sprężarka jest wyposażona we własny regulator. W przypadku układów z dwoma lub ewentualnie trzema sprężarkami i wyrównaniem poziomu oleju między nimi, regulator może być podłączony do jednej ze sprężarek lub bezpośrednio do linii wyrównania oleju. Jeżeli układ taki nie posiada zbiornika oleju, regulator spełnia głównie rolę kontroli poziomu, bez funkcji jego regulowania, ale jeżeli mamy zamontowany odolejacz i zbiornik oleju, regulator również uzupełnia poziom oleju równocześnie we wszystkich sprężarkach.

Niski stan oleju w sprężarkach może wynikać również z zaniedbania serwisu w przypadku wycieku czynnika. Po wycieku czynnika zawsze jest uzupełniany sam czynnik chłodniczy. Ale już nie zawsze pamiętamy, że wraz z czynnikiem wycieka również olej i jego też należy uzupełnić. I to nie zależnie, czy mamy do czynienia z intensywnym wyciekiem, czy też niewielkim ubytkiem czynnika. Zawsze należy również sprawdzić stan oleju i go ewentualnie uzupełnić. Jeżeli tego nie zrobimy, ilość oleju w sprężarkach może okazać się niewystarczająca do zapewnienia prawidłowego smarowania sprężarki. Zapominamy o tym, że olej może uciec wraz z czynnikiem, a przecież gdy szukamy miejsca wycieku szukamy właśnie miejsc zaoliwionych. Pamiętajmy o tym, że stan oleju sprawdzamy nie tylko zaraz po usunięciu usterki, ale też po kilku lub nawet kilkunastu godzinach pracy instalacji, gdy ilość oleju w sprężarkach ustabilizuje się.

Sprężarki śrubowe z centralnym odolejaczem są dużo lepiej zabezpieczone przed ubytkiem oleju. W samej sprężarce nie ma miski ani innego zbiornika do oleju, a cały olej jest w odolejaczu. W przypadku sprężarek śrubowych linia olejowa jest już obowiązkowa – bez niej się już nie obejdzie. W odolejaczu zawsze znajduje się pływakowy czujnik poziomu oleju, a na linii olejowej zasilania każdej ze sprężarek znajduje się najczęściej czujnik przepływu, kontrolujący przepływ oleju dla każdej sprężarki niezależnie. Czasem zamiast czujnika przelewu jest kontrolowane ciśnienie oleju tuż przed sprężarką, ale to rozwiązanie w komercyjnych sprężarkach jest rzadziej spotykane. Takie rozwiązanie gwarantuje nam, że do każdej ze sprężarek jest dostarczany olej. Istnieje jednak ryzyko, że zamiast oleju jest dostarczany ciekły czynnik, ale o tym zaraz powiem więcej.

Opisane wcześniej przyczyny braku oleju w sprężarce mają wolny przebieg. Olej ze sprężarki nie znika natychmiast, lecz jest to czasochłonny proces, czasem trwający nawet kilka miesięcy. Spotkałem się już z instalacjami, gdzie serwisanci dolewali olej raz na kilka miesięcy bez wnikania w tego przyczynę. Po kilku takich uzupełnieniach olej nagle wracał do sprężarek, powodując ich zniszczenie, o czym zaraz Państwu powiem. W instalacji chłodniczej olej ze sprężarki może zniknąć w ciągu kilku sekund. Dotyczy to typowych sprężarek tłokowych oraz innych sprężarek z typową miską olejową, nie dotyczy to jednak sprężarek śrubowych ze zintegrowanym odolejaczem. Co jest przyczyną szybkiego ubytku oleju ze sprężarki? – Ciekły czynnik. (...)

Rys. 5. Sprężarka dwuśrubowa po utracie fi lmu olejowego i „smarowana” ciekłym czynnikiem