Poprzez przystąpienie do Umowy ATP państwa będące jej stronami pragną przyczynić się do utrzymania jakości transportowanej żywności i rozwoju handlu międzynarodowego w tym zakresie.

Umowa o międzynarodowych przewozach szybko psujących się artykułów żywnościowych i o specjalnych środkach transportu przeznaczonych do tych przewozów (ATP) sporządzona została w Genewie 1 września 1970 r. Od 1984 r. Polska jest sygnatariuszem tej umowy. Od czasu wejścia w życie, Umowa ATP oraz jej załączniki są regularnie uaktualniane przez Grupę Roboczą do spraw Przewozu Szybko Psujących się Artykułów Żywnościowych Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ znaną jako WP11. Obecnie obowiązuje wersja Umowy ATP z 11 listopada 2012 r. Od 23 września 2013 r wszedł w życie nowy tekst umowy zawierający m.in. procedury dotyczące badań agregatów wielotemperaturowych. Ostatnią przetłumaczoną na język polski wersją umowy jest dokument z 1970 r. Tekst nowej Umowy ATP oraz wszystkie jej dotychczasowe aktualizacje dostępne są jedynie w języku angielskim, francuskim i rosyjskim na stronie UNECE.

ATP jest porozumieniem pomiędzy państwami i nie ma żadnego generalnego organu egzekwującego jego wymagania. W praktyce, kontrole drogowe przeprowadzane są przez służby umawiających się Stron na właściwym terytorium, a niezgodności mogą skutkować podjęciem przez władze państwowe działań prawnych przeciwko sprawcom wykroczeń, zgodnie z ustawodawstwem krajowym. Sama w sobie Umowa ATP nie nakłada żadnych kar. W Polsce podstawą prawną przeprowadzania kontroli specjalnych środków transportu, przeznaczonych do przewozów szybko psujących się produktów żywnościowych, jest Ustawa o transporcie drogowym z dnia 6 września 2001 r. (DzU 2001 nr 125 poz. 1371). Zgodnie z art. 87 podczas wykonywania przewozu drogowego (krajowego lub międzynarodowego) kierowca pojazdu samochodowego jest obowiązany mieć przy sobie i okazywać na żądanie uprawnionego organu kontroli świadectwo wymagane zgodnie z Umową ATP (punkt 3c).

Za nieprzestrzeganie zasad umowy ATP grożą dotkliwe kary finansowe (na podstawie punktu 3.3 załącznika nr 3 wymienionej wyżej ustawy). Punkt ten przewiduje karę w wysokości 8 000 zł za wykonywanie międzynarodowego przewozu drogowego niezgodnie z przepisami ustawy, z umową międzynarodową lub z warunkami określonymi w zezwoleniu.

Definicje, normy oraz sposób oznakowania specjalnych środków transportu do przewozu szybko psujących się artykułów żywnościowych

Umowa ATP przewiduje klasyfikację środków transportu, przeznaczonych do transportu żywności, w zależności od ich przeznaczenia. Definicje zawarte w umowie pozwalają zrozumieć system tej klasyfikacji.

Izotermiczny środek transportu wg Umowy ATP jest to środek transportu, którego nadwozie jest wykonane ze ścian izotermicznych, pozwalających na ograniczenie wymiany ciepła między wewnętrzną i zewnętrzną powierzchnią nadwozia.

Symbol IN oznacza zwykły izotermiczny środek transportowy charakteryzujący się współczynnikiem przenikania ciepła k nie większym niż 0,7 W/m²K.

Symbol IR oznacza izotermiczny środek transportu z izolacją wzmocnioną, charakteryzujący się współczynnikiem k nie większym niż 0,4 W/m²K oraz ścianami bocznymi o grubości nie mniejszej niż 45 mm dla środka transportu o szerokości większej niż 2,5 metra.

Klasy izolacyjności obowiązują dla wszystkich środków transportu, przeznaczonych do przewozu artykułów szybko psujących się, czyli: lodowni, chłodni, cystern do przewozu płynnych artykułów żywnościowych oraz ogrzewanych środków transportu.

Symbolami literowymi IR i IN oznaczane są cysterny do przewozu płynnych artykułów żywnościowych lub zabudowy izotermiczne (bez urządzeń cieplnych).

Środek transportu chłodzony mechanicznie jest to izotermiczny środek transportu wyposażony w urządzenie chłodnicze, pozwalające przy średniej temperaturze zewnętrznej +30ºC obniżać temperaturę Ti wewnątrz pustego nadwozia, a następnie utrzymywać ją w następujący sposób dla klas A, B i C:

• od 0 do 12°C dla klasy A,
• od -10 do 12°C dla klasy B,
• od -20 do 12°C dla klasy C.

Natomiast chłodnie klasy D, E i F powinny być wyposażone w urządzenia chłodnicze, zapewniające poziom temperatury Ti nie wyższy niż:

• 0°C dla klasy D,
• -10°C dla klasy E,
• -20°C dla klasy F.

Współczynnik k środka transportu klas B, C, E i F nie powinien być wyższy niż 0,4 W/m²K.

Środek transportu chłodzony niemechanicznie (lodownia) jest to izotermiczny środek transportu, który za pomocą źródła chłodu (lodu naturalnego z dodatkiem lub bez dodatku soli, płyt eutektycznych, suchego lodu, gazów skroplonych) innego niż urządzenie mechaniczne lub absorpcyjne, pozwala obniżać temperaturę wewnątrz pustego nadwozia i następnie utrzymywać ją przy średniej zewnętrznej temperaturze +30ºC na poziomie nie wyższym niż:

• +7ºC dla klasy A,
• -10ºC dla klasy B,
• -20ºC dla klasy C,
• 0ºC dla klasy D.

Współczynnik k dla lodowni klasy B i C nie powinien być wyższy niż 0,4 W/m²K.

Ogrzewany środek transportu jest to izotermiczny środek transportu, wyposażony w urządzenie ogrzewcze, pozwalające na podwyższenie temperatury wewnątrz pustego nadwozia, a następnie utrzymywanie jej przez co najmniej 12 godzin bez włączania ogrzewania na praktycznie stałym poziomie nie niższym niż +12°C dla obu klas, przy następującej średniej temperaturze zewnętrznej:

• -10°C dla klasy A,
• -20°C dla klasy B.

Współczynnik k dla środków transportu klasy B nie powinien być wyższy niż 0,4 W/m²K.

Jeżeli środek transportu wyposażony jest w zdejmowalne lub niesamodzielne urządzenie cieplne i jeśli zachodzą specjalne warunki dla użycia urządzenia cieplnego, to odpowiednie rozpoznawcze oznaczenie literowe powinno być uzupełnione literą „X” w następujących przypadkach:

• dla środków transportu – lodowni: gdy płyty eutektyczne muszą być umieszczone w innej komorze w celu zamrożenia,
• dla środków transportu – chłodni: gdy sprężarka jest napędzana z silnika pojazdu; lub samo urządzenie chłodnicze lub jego część jest zdejmowalna.

Wzór oznakowań zgodnych z nową wersją Umowy ATP przedstawiono na rysunku 1.

Rys. 1. Wzór certyfikatu i oznakowań zgodny z obecnie obowiązującą wersją Umowy ATP

Postanowienia dotyczące kontroli zgodności izotermicznych środków transportu, lodowni, chłodni lub ogrzewanych środków transportu z normami

(...)

Metody pomiarów oraz kontroli jakości izolacji i skuteczności urządzeń cieplnych

(...)

Monitorowanie temperatury podczas przewozu szybko psujących się mrożonych artykułów żywnościowych

(...)

Podsumowanie

Przepisy zawarte w umowie ATP w szerokim zakresie określają wymagania dla środków transportu i warunki termiczne dla przewożonych produktów oraz metody pomiarów i kontroli właściwości izotermicznych. Zgodnie z wymaganiami ATP każdy pojazd przeznaczony do przewozu artykułów żywnościowych wymienionych w załącznikach do umowy, powinien spełniać określone wymagania termoizolacyjne, a agregat chłodniczy musi zapewniać obniżenie i utrzymanie temperatury wewnątrz nadwozia na wymaganym poziomie. Podstawowym warunkiem prawidłowego określenia właściwości termoizolacyjnych jest wyznaczenie wartości globalnego współczynnika przenikania ciepła k. Badania i certyfikacja wg umowy ATP może być wykonywana wyłącznie przez instytucje upoważnione przez ministra właściwego ds. transportu. Urzędowym dokumentem zgodności pojazdu z wymaganiami ATP jest świadectwo zgodności środka transportu powszechnie zwane certyfikatem ATP.

LITERATURA:

[1] http://www.unece.org/
[2] Umowa o międzynarodowych przewozach szybko psujących się artykułów żywnościowych i specjalnych środkach transportu przeznaczonych do tych przewozów (ATP) z 1 września 1970 r.
[3] Agreement on the International Carriage of Perishable Foodstuff s and on the Special Equipment to be Used for such Carriage (ATP), wersje z: 01.09.1970, 06.12.2009, 01.01.2011, 11.11.2012, 23.09. 2013.
[4] ATP HANDBOOK 2012.
[5] Ustawa o transporcie drogowym z dnia 6 września 2001 r. (DzU 2001 nr 125 poz. 1371).
[6] http://www.coch.pl/

mgr inż. Dorota NIEDOJADŁO
mgr inż. Leszek BEDNARCZYK
mgr inż. Bogdan SZCZEPAŃSKI
Centralny Ośrodek Chłodnictwa w Krakowie

Więcej na ten temat przeczytają Państwo w Chłodnictwie i Klimatyzacji nr 11/2013