Przepisy prawa budowlanego i o ochronie przeciwpożarowej podlegają okresowej modyfikacji, która uwzględnia zarówno opinie ich odbiorców (osób związanych z szeroko pojętym procesem inwestycyjnym), jak również stale rozszerzającą się wiedzę o przyczynach, przebiegu i skutkach pożaru oraz postęp techniki w dziedzinie zabezpieczeń przeciw-pożarowych.

Zmiany, które następowały w ciągu dwóch ostatnich dekad doprowadziły do znacznej poprawy biernego i czynnego bezpieczeństwa pożarowego budynku, dzięki wprowadzeniu m.in. obligatoryjnego nakazu stosowania systemów oddymiania o wydajności dostosowanej do charakteru obiektu (a nie wyłącznie opartej na jego kubaturze) lub systemów zapobiegania zadymieniu w większości wysokich i wysokościowych budynków. Kolejne nowelizacje doprecyzowują i w niektórych przypadkach nadal zaostrzają wymagania, nie musi być to jednak regułą. Zbyt rygorystyczne wymogi prawa i standardów ubezpieczycieli (coraz częściej decydujących o sposobie zabezpieczenia budynków), mogą doprowadzić do nadmiernego wzrostu kosztów inwestycyjnych, co nie wpływa korzystnie na rozwój sektora budowlanego. Sytuacja taka skutkuje również determinacją inwestora w poszukiwaniu sposobów maksymalnego obniżenia kosztów systemów bezpieczeństwa przy jedynie formalnym spełnieniu minimalnych wymagań (wymienionych poniżej). W moim przekonaniu przepisy powinny być konstruowane w taki sposób, żeby instalacje bezpieczeństwa pożarowego projektowane były przy założeniu pewnego akceptowalnego stopnia ryzyka dla użytkowników obiektu (np. ograniczając wymagany czas ewakuacji lub moc pożaru). Jednocześnie jednak większy nacisk powinien zostać położony na sankcjonowanie rzeczywistego spełnienia minimalnych wymagań obligatoryjnych.

Minimalne wymagania dla systemów wentylacji pożarowej

Określając wymogi prawne dla systemów wentylacji pożarowej, należy jasno ustalić hierarchię aktów prawnych. Polska jako kraj członkowski Unii Europejskiej zobligowana jest do likwidacji kolizji prawnych z prawem unijnym, co oznacza, że dyrektywy z Brukseli (np. Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/ 2011 ustanawiającego zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych) stanowią nadrzędne akty o randze krajowej ustawy. Nie oznacza to jednak, że zapisy dyrektywy powinny być realizowane literalnie, ponieważ określają one jedynie minimalne wymagania dla wszystkich krajów członkowskich UE. Jeżeli przepisy krajowe stawiają wyższe wymagania np. w zakresie certyfikacji wyrobów lub zakresu stosowania systemów bezpieczeństwa pożarowego, to nie stanowią one kolizji z prawem unijnym. W związku z powyższym w Polsce ustawy (Ustawa prawo budowlane oraz Ustawa o ochronie przeciwpożarowej) wraz z aktami wykonawczymi do tych ustaw (Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie oraz Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów) stanowią podstawę dla zasad funkcjonowania i roli wentylacji pożarowej. Podstawowe zadania systemów wentylacji pożarowej wynikają z przyjętych zasad bezpieczeństwa pożarowego budynku, który musi być zaprojektowany i wykonany w taki sposób, żeby:

1. nośność konstrukcji była zachowana przez określony czas (np. czas, w którym podjęta może zostać skuteczna akcja gaśnicza, a wszyscy użytkownicy obiektu zdołają go opuścić). W zakresie wentylacji pożarowej realizacji tego celu służyć mogą systemy oddymiania, które dzięki rozcieńczeniu i odprowadzeniu poza budynek gazów pożarowych powodują obniżenie podstropowej temperatury dymu do wartości, która nie zagraża trwałości konstrukcji budynku.
2. powstawanie i rozprzestrzenianie się ognia i dymu w budynku było ograniczone. Zadanie to wymaga wydzielenia i zabezpieczenia stref pożarowych oraz sektorów oddymiania. Realizacji tego celu służą takie elementy systemu wentylacji pożarowej jak przeciwpożarowe klapy odcinające, kurtyny dymowe oraz zestawy urządzeń do różnicowania ciśnienia, pozwalające na ochronę wydzielonych przestrzeni w obiekcie (np. klatek schodowych, przedsionków przeciwpożarowych, szachtów windowych, korytarzy itd.).
3. rozprzestrzenianie się ognia na sąsiednie obiekty było ograniczone. Główną rolę odgrywają tu przegrody wydzielenia pożarowego ograniczające rozwój pożaru do wydzielonej za ich pomocą strefy pożarowej. Projektant systemów wentylacji pożarowej musi natomiast przemyśleć sposób dystrybucji dymu ze strefy pożarowej (prowadzenie i sposób wykonania sieci przewodów oddymiających) oraz miejsce i sposób wyrzutu dymu odprowadzanego ze strefy pożarowej, w taki sposób, żeby nie mógł on zagrozić sąsiednim budynkom lub oddzielnym strefom pożarowym.
4. osoby znajdujące się wewnątrz mogły opuścić budynek lub być uratowane w inny sposób. Punkt ten (w części dotyczącej możliwości bezpiecznego opuszczenia budynku) szczególnie odnosi się do systemów wentylacji pożarowej, ponieważ ochrona dróg ewakuacji w budynkach jest ich podstawowym zadaniem. Zadanie utrzymania dobrych warunków ewakuacji (określonych w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z 17.06.2011 w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać obiekty budowlane metra i ich usytuowanie tzn. temperatury nie przekraczającej 60°C, odpowiedniego zakresu widzialności i zawartości tlenu w powietrzu) w zależności od typu i przeznaczenia budynku realizowane jest za pomocą urządzeń do oddymiania (obiekty wielkokubaturowe, atria, garaże zamknięte itd.) lub poprzez zapobieganie zadymieniu (pionowe drogi ewakuacji w budynkach wielokondygnacyjnych).
5. uwzględnione było bezpieczeństwo ekip ratowniczych. W tym przypadku cel działania systemu wentylacji pożarowej uzależniony jest od typu obiektu. W budynkach wielkokubaturowych i garażach zamkniętych należy zapewnić minimalne wymagania dla bezpiecznego prowadzenia akcji gaśniczej, co w praktyce oznacza jedynie utrzymanie temperatury w odległości 10 m od źródła pożaru na poziomie nie wyższym niż 100°C. System oddymiania nie musi więc w tym przypadku zapewnić separacji powietrza i dymu i nie musi uruchamiać się automatycznie. W przypadku systemów zapobiegania zadymieniu (różnicowania ciśnienia) ochrona działania ekip ratowniczych wiąże się z wyższymi wymaganiami niż dla zapewnienia skutecznej ewakuacji. Konieczna jest w tym przypadku m.in. wyższa prędkość przepływu powietrza w drzwiach otwartych na kondygnacji objętej pożarem (2 m/s na granicy strefy chronionej i nie chronionej nadciśnieniem). Przy projektowaniu zakłada się ponadto pozycję otwartą drzwi wejściowych na poziomie wyjścia z budynku, konieczność stosowania dwóch niezależnych źródeł zasilania, zdublowania wentylatorów napowietrzania strefy chronionej itd. (norma EN12101-13pr).

Jak widać z powyższego zestawienia faktyczne spełnienie wymagań minimalnych, przy obecnym kształcie krajowych przepisów zapewnia użytkownikom budynków całkiem wysoki poziom bezpieczeństwa. Problem polega jednak na tym, że część wymagań jest trudnych do spełnienia lub nie do końca sprecyzowanych. Z tego powodu korekty warunków technicznych są konieczne.

Planowane zmiany warunków technicznych

(...)

Bezpieczeństwo pożarowe w garażach

(...)

Podsumowanie

Zmiany, o których mowa powyżej znajdą się w I wersji projektu nowej ustawy, która ma zostać opracowana do połowy 2014 r. Po konsultacjach środowiskowych i uzgodnieniach mają szansę zostać uchwalone przez Sejm w 2015 r.

Dla projektantów systemów wentylacji pożarowej równie ważną kwestią, jak sprecyzowanie wymagań przepisów, jest wskazanie dobrego standardu projektowego, w którym zawarta zostanie metodyka obliczeniowa i procedury pozwalające na konstrukcję skutecznej instalacji. Niestety w tym zakresie sytuacja nie wygląda najlepiej. W dalszym ciągu brak jest w Polsce jednoznacznych standardów, wytycznych, czy norm projektowych w zasadzie dla każdego typu systemu wentylacji pożarowej. Optymizmem nie napawają również sygnały docierające z europejskiego CEN-u. Wejście w życie znowelizowanej normy EN 12101-6 oraz normy projektowej dla systemów różnicowania ciśnienia EN 12101-13 po raz kolejny opóźnia się, i nie należy ich oczekiwać wcześniej niż w 2016 r. Nieco lepiej wygląda sytuacji w zakresie opracowania standardów SITP, które być może ukażą się w przyszłym roku. Nie mniej jeszcze przez pewien czas krajowa rzeczywistość projektowa w zakresie instalacji wentylacji pożarowej cechować będzie się bardzo dużą różnorodnością metod obliczeniowych oraz standardów wykonania instalacji.

dr inż. Grzegorz KUBICKI

LITERATURA:

[1] Dariusz RATAJCZAK: Wymagania przepisów dla wentylacji pożarowej i perspektywy ich zmian. Materiały konferencyjne. Akademia Wentylacji Pożarowej. Rzeszów, 2014.
[2] Ustawa z dnia 24 sierpnia1991 roku o ochronie przeciwpożarowej (tekst jednolity DzU z dn. 2009 nr 178 poz.1 380).
[3] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie.
[4] Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie szczegółowych czynności wykonywanych podczas procesu dopuszczenia, zmiany i kontroli dopuszczenia wyrobów, opłat pobieranych przez jednostkę uprawnioną oraz sposobu ustalania wysokości opłat za te czynność (DzU z 2007 r., nr 143 poz. 1001).
[5] Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie wykazu wyrobów służących zapewnieniu bezpieczeństwa publicznego lub ochronie zdrowia i życia oraz mienia, a także zasad wydawania dopuszczenia tych wyrobów do użytkowania (DzU z 2007r., nr 143W z. 10021).
[6] Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji dnia 27 kwietnia 2010 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wykazu wyrobów służących zapewnieniu bezpieczeństwa publicznego lub ochronie zdrowia i życia oraz mienia, a także zasad wydawania dopuszczenia tych wyrobów do użytkowania (DzU z 2010 r., nr 85 poz. 553).
[7] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego I Rady (UE) NR 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r. ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylające dyrektywę Rady 89/106/EWG.

Więcej na ten temat przeczytają Państwo w Chłodnictwie i Klimatyzacji nr 01-02/2014