Najkrócej mówiąc – krajowa certyfikacja personalna i firmowa ruszyła. Weszły w życie rozporządzenia wykonawcze. Kilka pierwszych ośrodków szkoleniowych uzyskało status jednostek oceniających i jednostek prowadzących szkolenia. Pierwsze firmy branżowe już legitymują się certyfikatami dla przedsiębiorców.

Zasady certyfikacji personelu i przedsiębiorstw określa Ustawa dnia 15 maja 2015 r. (Dz. U. 2015, poz. 881), o substancjach zubożających warstwę ozonową oraz o niektórych fluorowanych gazach cieplarnianych (dalej jako Ustawa). Do ustawy powstały rozporządzenia wykonawcze, które umożliwiają realizowanie obowiązku certyfikacji.

Certyfikaty obowiązkowe 

Art. 20 Ustawy określa, kto podlega certyfikacji, odwołując się do art. 2 ust. 1 rozporządzenia Komisji (WE) nr 303/2008 z dnia 2 kwietnia 2008 r. Przywołany artykuł odnosi się do: 

[...] personelu wykonującego następujące czynności:

1. kontrola szczelności urządzeń zawierających fluorowane gazy cieplarniane w ilości 3 kg lub większej oraz urządzeń zawierających fluorowane gazy cieplarniane w ilości 6 kg lub większej, z hermetycznie zamkniętymi systemami, które są oznakowane jako takie;
2. odzysk;
3. instalacja (instalowanie);
4. konserwacja lub serwisowanie.

2. Stosuje się je również do przedsiębiorstw zajmujących się:

1. instalacją (instalowaniem);
2. konserwacją lub serwisowaniem.

3. Niniejsze rozporządzenie nie ma zastosowania do produkcji i napraw stacjonarnych urządzeń chłodniczych, klimatyzacyjnych lub pomp ciepła zawierających fluorowane gazy cieplarniane, odbywających się w obiektach producenta.

Rys. 1. Wzór certyfikatu kategorii I (wyróżnik w kolorze ciemnozielonym)

Dla tych osób i firm posiadanie certyfikatu odpowiednio dla personelu i dla przedsiębiorcy jest obowiązkowe. Wykonywanie prac przy instalacjach na SZWO lub F-gazy bez odpowiednich certyfi katów grozi karą administracyjną (art. 47 i 48 Ustawy), wymierzaną przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska. Podlegają jej zarówno nieuprawnieni wykonawcy (od 600 do 3000 zł), jak i operatorzy instalacji, którzy zlecili im prace (od 4000 do 10 000 zł). 

Dodatkowo, Komisja Europejska podzieliła certyfi katy personalne na 4 kategorie, biorąc pod uwagę wielkość instalacji oraz uprawnienia do ingerencji w układ (dostęp do czynnika). Kategorie od najmniejszego zakresu uprawnień przedstawiają się następująco: 

• kategoria IV – sprawdzanie szczelności; 
• kategoria III – odzysk czynnika z instalacji do 3 kg (lub do 6 kg w przypadku urządzenia hermetycznego);
• kategoria II – sprawdzanie szczelności; instalowanie, serwis i konserwacja, odzysk czynnika z instalacji do 3 kg (lub do 6 kg w przypadku urządzenia hermetycznego);
• kategoria I – sprawdzanie szczelności, instalowanie, serwis i konserwacja, odzysk czynnika z instalacji (bez ograniczeń co do wielkości napełniania).

Warto zwrócić uwagę na ten podział, bo za wykonywanie danych prac z nieodpowiednim dla nich certyfikatem również grozi kara administracyjna. W branży największe zainteresowanie budzą na razie certyfikaty I i II kategorii.

Rola jednostki certyfikującej

Procesem certyfi kacji zarządza jednostka certyfikująca, podlegająca Ministrowi Rozwoju. Jest nią Urząd Dozoru Technicznego, powołany do tej roli poprzez Rozporządzenie Ministra Rozwoju z dnia 3 grudnia 2015 roku w sprawie wskazania podmiotu pełniącego funkcję jednostki certyfikującej przedsiębiorców oraz jednostki certyfikującej personel (Dz.U.2015, poz. 2072). Urząd Dozoru Technicznego zarządza całym procesem certyfikacji:

• wydaje certyfikaty dla personelu i dla przedsiębiorców;
• certyfikuje jednostki oceniające, czyli ośrodki egzaminacyjne;
• certyfikuje jednostki prowadzące szkolenia, czyli ośrodki szkoleniowe.

Jednostkami oceniającymi i prowadzącymi szkolenia są dziś ośrodki komercyjne, doświadczone już w szkoleniach o tematyce chłodniczej. Łatwo sprawdzić, czy dany ośrodek ma uprawnienia jednostki oceniającej lub jednostki prowadzącej szkolenia. Na stronie Urzędu Dozoru Technicznego, w zakładce SZWO i F-gazy znajdują się ogólnie dostępne rejestry obu rodzajów placówek.

Rys. 2. Wzory certyfikatów: a) kategorii II (wyróżnik w kolorze jasnozielonym); b) kategorii III (wyróżnik w kolorze ciemnoniebieskim); c) kategorii IV (wyróżnik

w kolorze jasnoniebieskim)

Schemat organizacyjny certyfikacji dla personelu

Żeby uzyskać certyfikat personalny, trzeba łącznie spełnić następujące wymagania:

• ukończony 18. rok życia (pełnoletniość);
• niekaralność za przestępstwa przeciwko środowisku;
• zdany egzamin teoretyczny i praktyczny przed komisją egzaminacyjną, powołaną przez jednostkę oceniającą personel.

W UDT składa się wniosek o wydanie certyfikatu (wzór dostępny na stronie Urzędu). Do wniosku trzeba załączyć dokument wydany przez jednostkę oceniającą, potwierdzający złożenie egzaminu z wynikiem pozytywnym oraz oświadczenie o niekaralności. 

Opłata za samo wydanie certyfikatu (nie za egzamin!) wynosi w 2016 roku 99,25 zł. Określa to Rozporządzenie Ministra Rozwoju z dnia 3 grudnia 2015 r. w sprawie jednostkowych stawek opłat za czynności realizowane przez jednostkę certyfi kującą personel (Dz.U.2015, poz.2074). Warto zauważyć, że zgodnie z art. 24.2 pkt 1 Ustawy, w kolejnych latach koszt ten może się nieco zmienić, gdyż jest uzależniony od średniego wynagrodzenia w gospodarce narodowej.

Dane osób certyfikowanych umieszczane są w publicznym rejestrze na stronie www Urzędu Dozoru Technicznego. Certyfi kat wydawany jest bezterminowo – nie trzeba go przedłużać – choć w przypadku skazania za przestępstwo przeciwko środowisku certyfikat jest cofany (art. 22 Ustawy).

Sam dokument jest jednolity, zgodny z Rozporządzeniem Ministra Rozwoju z dnia 17 grudnia 2015 roku w sprawie minimalnych wymagań dotyczących wyposażenia technicznego do prowadzenia szkoleń i przeprowadzania egzaminów, wiedzy teoretycznej i doświadczenia praktycznego osób przeprowadzających egzaminy oraz prowadzących szkolenia, wymagań dotyczących przeprowadzania egzaminów, a także wzorów dokumentu potwierdzającego złożenie egzaminu z wynikiem pozytywnym, wniosku o wydanie certyfi katu i certyfi katów dla personelu (Dz.U.2015, poz. 2317). Ma wygodny format karty kredytowej i jest ważny wraz z dokumentem tożsamości (przykładowy certyfikat na ilustracji).

Zasady egzaminowania

Zasady prowadzenia egzaminów określa również wspomniane Rozporządzenie Ministra Rozwoju z dnia 17 grudnia 2015 roku (Dz.U.2015, poz. 2317). Egzamin przeprowadza jednostka oceniająca, która powołuje komisję egzaminacyjną, składającą się z co najmniej pięciu osób o wykształceniu wyższym i co najmniej trzyletnim doświadczeniu. Osoba, która jest przewodniczącym komisji, musi mieć co najmniej 5 lat doświadczenia i wyższe wykształcenie techniczne (§5 Rozporządzenia).

Egzamin składa się z części teoretycznej i praktycznej: 

• część teoretyczna – test pisemny (zestaw 20÷30 pytań), trwający co najmniej 90 minut. Aby uzyskać wynik pozytywny, trzeba uzyskać co najmniej 75% odpowiedzi.
• część praktyczna, do której przystępuje się pod warunkiem uzyskania wyniku pozytywnego z części teoretycznej.

Zakres tematyczny egzaminów określa §4.4 Rozporządzenia. Obejmuje on sprawdzenie wiedzy i umiejętności z następujących dziedzin:

1. Ogólne środki zapobiegające wyciekom substancji kontrolowanych i fluorowanych gazów cieplarnianych do środowiska;
2. Substancje kontrolowane, fluorowane gazy cieplarniane i substancje dla nich alternatywne;
3. Wpływ substancji kontrolowanych i fluorowanych gazów cieplarnianych na środowisko, ogólne przepisy prawne dotyczące substancji kontrolowanych i fluorowanych gazów cieplarnianych, a także postępowanie z odpadami substancji kontrolowanych, fluorowanych gazów cieplarnianych, urządzeń i systemów ochrony przeciwpożarowej oraz gaśnic zawierających takie substancje lub gazy;
4. Oznakowanie substancji kontrolowanych i fluorowanych gazów cieplarnianych, urządzeń i systemów ochrony przeciwpożarowej oraz gaśnic zawierających te substancje lub gazy;
5. Zakładanie kart urządzeń i kart systemów ochrony przeciwpożarowej, odpowiednio dla urządzeń i systemów ochrony przeciwpożarowej zawierających 3 kg lub więcej substancji kontrolowanych lub fluorowanych gazów cieplarnianych oraz dokonywanie wpisów do tych kart;
6. Przekazywanie sprawozdań, o których mowa w art. 39 ust. 2 ustawy z dnia 15 maja 2015 r. o substancjach zubożających warstwę ozonową oraz o niektórych fluorowanych gazach cieplarnianych;
7. Umiejętności praktyczne w zakresie postępowania z substancjami kontrolowanymi i fluorowanymi gazami cieplarnianymi, w tym recyklingu, napełniania urządzeń i systemów ochrony przeciwpożarowej oraz gaśnic, wykrywania i likwidacji wycieków, posługiwania się sprzętem ochrony osobistej oraz odzysku, z uwzględnieniem odzysku substancji kontrolowanych i fluorowanych gazów cieplarnianych z ruchomych urządzeń i ruchomych systemów ochrony przeciwpożarowej oraz gaśnic;
8. Informacje dotyczące technologii służących zastąpieniu i zmniejszeniu stosowania fluorowanych gazów cieplarnianych. 

W tabeli 1. Zawarte zostały ośrodki z uprawnieniami do egzaminowania

Zasady prowadzenia szkoleń 

Szkolenia mogą prowadzić certyfi kowane przez Urząd Dozoru Technicznego ośrodki – jednostki prowadzące szkolenia. Rejestr takich jednostek dostępny jest na stronie www UDT (tabela 2.)

Podmiot, który chce zostać jednostką prowadzącą szkolenia, musi wykazać się (zgodnie z art. 27 ust.1-3 Ustawy):

• odpowiednim wyposażeniem technicznym niezbędnym do przeprowadzania szkoleń w części praktycznej;
• programem szkolenia oraz materiałami szkoleniowymi;  kadrą – osoby zatrudnione muszą mieć odpowiednią wiedzę i doświadczenie.

Szczegółowe wymagania określa Rozporządzenie Ministra Rozwoju z dnia 17 grudnia 2015 roku (Dz.U.2015, poz. 2317). 

Chętny ośrodek składa wniosek do Urzędu Dozoru Technicznego, który następnie przeprowadza odpowiednią kontrolę i na tej podstawie decyduje o wpisaniu zgłaszającego do rejestru jednostek prowadzących szkolenia. 

Program szkoleń musi być zgodny z zakresem tematycznym egzaminu, zatem podstawą jego stworzenia może być podane Rozporządzenie Ministra Rozwoju (Dz.U.2015, poz. 2317), jak i Rozporządzenie WE 303/2008. Rozporządzenie unijne określa Minimalne wymagania w zakresie umiejętności i wiedzy sprawdzanych przez jednostki oceniające:

1. Podstawy termodynamiki;
2. Wpływ czynników chłodniczych na środowisko oraz odpowiednie regulacje dotyczące środowiska;
3. Kontrola przed uruchomieniem, po długim okresie przestoju w używaniu, po czynnościach konserwacyjnych lub naprawie lub w trakcie funkcjonowania;
4. Kontrole szczelności;
5. Przyjazne środowisku postępowanie z systemem i czynnikiem chłodniczym podczas instalacji, konserwacji, serwisowania lub odzysku czynnika chłodniczego;
6. Element: montaż, uruchomienie i konserwacja sprężarek tłokowej, śrubowej i spiralnej, jedno- i dwustopniowej;
7. Element: montaż, uruchomienie i konserwacja skraplaczy chłodzonych powietrzem i wodą;
8. Element: montaż, uruchomienie i konserwacja parowników schładzających powietrze lub wodę;
9. Element: montaż, uruchomienie i serwisowanie termostatycznych zaworów rozprężnych (TEV) i innych części składowych układu;
10. Przewody czynnika chłodniczego: zbudowanie szczelnego ciągu przewodów czynnika chłodniczego w instalacji chłodniczej.

(na egzaminie sprawdzane są punkty 1-5 oraz 10, zaś z punktów 6-9, oznaczonych jako „element” i sprawdzających przede wszystkim umiejętności praktyczne wybierany jest co najmniej jeden, określony przed egzaminem).

Szczegóły każdego z wymienionych zagadnień doprecyzowane są w Załączniku do Rozporządzenia 303/2008. 

Schemat organizacyjny certyfikacji dla przedsiębiorców

Żeby funkcjonować jako przedsiębiorstwo (nawet jednoosobowa działalność gospodarcza), trzeba mieć certyfikat dla przedsiębiorców. Może go uzyskać przedsiębiorca, który (zgodnie z art. 30.2. Ustawy) spełnia łącznie dwa warunki:

1. spełnia wymagania określone w rozporządzeniu (WE) nr 303/2008, w tym:
   1. zatrudnia odpowiednią liczbę personelu z certyfi katami personalnymi;
   2. posiada i stosuje procedury prowadzenia działalności (w siedzibie głównej i wszystkich oddziałach);
   3. posiada wdrożony system dokumentowania czynności wykonywanych przez certyfikowany personel;
   4. dysponuje odpowiednim wyposażeniem technicznym, spełniającym minimalne wymagania odpowiednie do zakresu prowadzonej działalności;
2. nie został (jeśli jest osobą fizyczną) skazany prawomocnym wyrokiem za przestępstwo przeciwko środowisku w związku z prowadzoną działalnością albo za takie przestępstwo nie zostały skazane osoby wchodzące w skład organów przedsiębiorcy (jeśli jest osobą prawną albo jednostką organizacyjną).

Co to znaczy „odpowiednie wyposażenie”?

Na to pytanie odpowiada §1. 2. Rozporządzenia Ministra Rozwoju w sprawie minimalnych wymagań dotyczących wyposażenia technicznego przedsiębiorcy prowadzącego działalność polegającą na instalacji, konserwacji lub serwisowaniu urządzeń chłodniczych, klimatyzacyjnych lub pomp ciepła i systemów ochrony przeciwpożarowej, zawierających fluorowane gazy cieplarniane (Dz.U.2015.2125).

Wyposażenie techniczne, o którym mowa w ust. 1, obejmuje co najmniej:

1. Urządzenie do odzysku fluorowanych gazów cieplarnianych;
2. Oddzielny pojemnik, oznakowany zgodnie z odrębnymi przepisami dotyczącymi oznakowania, dla każdego rodzaju stosowanego przez przedsiębiorcę fluorowanego gazu cieplarnianego;
3. Urządzenia do przeprowadzania prób szczelności oraz sprawdzeń pod względem wycieków urządzeń chłodniczych, klimatyzacyjnych lub pomp ciepła i systemów ochrony przeciwpożarowej zawierających fluorowane gazy cieplarniane;
4. Urządzenia do łączenia elementów lub obiegów urządzeń chłodniczych, klimatyzacyjnych lub pomp ciepła lub zbiorników i przynależnych do nich elementów w systemach ochrony przeciwpożarowej, zawierających bądź mogących zawierać czynnik roboczy w postaci fluorowanego gazu cieplarnianego, w szczególności do wykonywania połączeń nierozłącznych.

Przedsiębiorca składa w UDT odpowiedni wniosek (wzór dostępny jest w UDT, w tym na stronie internetowej Urzędu) wraz z dwom oświadczeniami: o spełnieniu wymienionych wymagań (tzw. oświadczenie woli) oraz o niekaralności osób wchodzących w skład organów przedsiębiorcy. Opłata za wydanie certyfikatu wynosi 1 654,17 zł (art. 34.2 pkt 1 Ustawy).

Ponieważ proces certyfikacji w Polsce dopiero się rozpoczął, a chętnych do uzyskania certyfikatów jest wiele, UDT wprowadził swego rodzaju okres przejściowy. Mianowicie, do 25 września 2016 roku certyfikaty dla przedsiębiorców mogą być wydawane bez przeprowadzania kontroli. Pierwsza kontrola każdego przedsiębiorcy musi jednak odbyć się nie później niż 2 lata po wejściu w życie Ustawy.

Joanna RYŃSKA
dziennikarka branżowa