PROZON Fundacja Ochrony Klimatu wspiera branżę w praktycznej realizacji wymagań stawianych przez prawo polskie i unijne oraz pomaga przewidywać kierunki rozwoju całej branży. Dlatego na tegorocznych Warsztatach Chłodniczych Jürgen Göller, Prezes Zarządu organizacji EPEE, przedstawił możliwości realizacji polityki UE w zakresie wycofywania czynników HFC.

EPEE (the European Partnership for Energy and the Environment) opracowuje „Gapometer” (w swobodnym tłumaczeniu "miernik rozbieżności") – narzędzie, które ma pokazać, jak europejska branża chłodnicza i jej klienci mają szanse zrealizować przyjęte przez regulatora założenia.

– Kluczowym elementem europejskiego rozporządzenia F-gazowego, które weszło w życie w 2015 roku, jest stopniowe wycofywanie czynników z grupy HFC – podkreśla Andrea Voigt, dyrektor generalny EPEE – Chodzi o zmniejszenie zużycia tych czynników o 79% do 2030 roku. 

Istotne zaangażowanie całego rynku

EPEE uważa, że przyjęte przez Unię Europejską założenia są bardzo ambitne, ale wykonalne – jednakże pod warunkiem ścisłej i świadomej współpracy branży chłodnictwa, klimatyzacji i pomp ciepła oraz użytkowników – branż zależnych od sektora HVACR. Mówiąc o stronach zainteresowanych, organizacja wskazuje cztery zasadnicze grupy, które będą musiały zaangażować się w proces redukcji:

• użytkownicy końcowi (to głównie oni są podmiotem nowego rozporządzenia, bo to na nich spoczywa odpowiedzialność za zgodną z prawem eksploatację urządzeń),
• instalatorzy / firmy serwisowe oraz łańcuch dostaw (odzysk i regeneracja) czynników chłodniczych (główna grupa mająca bezpośrednio do czynienia z czynnikami),
• dostawcy urządzeń i producenci czynników chłodniczych (przed nimi ogromna praca dostosowania swoich produktów do współpracy, by nowe czynniki dobrze sprawdzały się w zmodernizowanych lub nowych liniach urządzeń), 
• władze / instytucje (normy, prawo, uświadamianie).

Jak podkreśla Jürgen Göller, trzeba zacząć działać wcześnie, zanim zaczną obowiązywać niektóre zakazy wprowadzania na rynek nowych urządzeń (wtedy dla wielu interesariuszy może być po prostu za późno na przystosowanie swojej oferty do zmian rynkowych). Drugim istotnym aspektem jest ekonomia – po datach granicznych, gdy na rynku znacznie ubędzie czynników HFC, ich cena istotnie wzrośnie. 

Ambitne założenia, realizacja obowiązkowa

– Szczególnie ambitne są cele tymczasowe (krótkoterminowe), czyli te, które mamy osiągnąć w 2018 i 2021 roku – podkreśla Jürgen Göller, Prezes Zarządu EPEE, dyrektor ds. Zrównoważonego rozwoju w UTC Climate, Controls & Security w regionie EMEA – Unia Europejska założyła zmniejszenie ilości czynników odpowiednio o 44% (tj. o 90 mln ton CO2-eq) i o 60% (tj. o 123 mln ton CO2-eq) w odniesieniu do roku bazowego, tj. 2015. Poziom odniesienia w „roku bazowym” wynosi 183 mln ton CO2-eq. Jest to wartość średnia określona na podstawie średniego zużycia HFC w Unii Europejskiej w latach 2009–2012.

Wartość odniesienia i proces wycofywania czynników jeszcze do końca 2106 roku nie dotyczy importu urządzeń wstępnie napełnionych czynnikiem chłodniczym. Oznacza to, że na rynku europejskim jest dodatkowo 22 mln ton CO2-eq. Jednak już od 2017 roku sytuacja się zmieni – na taki import przydzielane będą kontyngenty (kwoty).

– Wycofanie czynników oparte jest o tony równoważne dwutlenku węgla, nie wskazuje więc konkretnie, jakie czynniki muszą znikać z rynku – wskazuje Andrea Voigt. – Z jednej strony daje to pewną elastyczność branży chłodnictwa, klimatyzacji i pomp ciepła, a z drugiej – oznacza bardzo ambitne wyzwania. Dlatego „Gapometer” ma wskazać, jak należy prowadzić wycofywanie czynników, by rzeczywiście spełnić cele UE:

• etap 1. – Mapa drogowa: badać, jak rzeczywiście przebiega wycofywanie czynników oraz określić największe ryzyka rozbieżności (gap – stąd nazwa projektu) między podażą a popytem czynników z grupy HFC
• etap 2. – Monitorowanie postępów prac w latach 2016–2017: EPEE skupia się na trzech głównych obszarach – urządzenia istniejące, urządzenia nowe oraz stosowanie czynników z regeneracji (tab. 1.).

Urządzenia istniejące – wiele do zrobienia

Udział najistotniejszych grup urządzeń, w których stosuje się czynniki HFC, wygląda następująco:

• chłodnictwo komercyjne 28,7%
• klimatyzacja i pompy ciepła 23,0%
• klimatyzacja samochodowa 14,8%
• zastosowania pozachłodnicze: 13,0%
• chłodnictwo przemysłowe: 10,0%
• agregaty i pompy ciepła: 8,6%

Rys. 1. Założenie zmniejszenia ilości czynników w roku 2018 i 2021 w stosunku do „roku bazowego” 2015

Poniższe zestawienie jasno pokazuje, że bardzo dużo jest do zrobienia w obszarze chłodnictwa komercyjnego i klimatyzatorów (w tym split, multisplit i VRF).

Aby istniejące urządzenia chłodnicze spełniały wymogi rozporządzenia, muszą być jak najszybciej poddawane modernizacji. Kluczowe jest także ograniczenie wycieków i bardziej skuteczne im zapobieganie, w myśl zasady, że czynnik szczelnie zamknięty w urządzeniu nie wywiera wpływu na środowisko.

– Kluczowe znaczenie ma modernizacja systemów R404A objętych zakazem serwisowania – mówi Jürgen Göller – W nowych urządzeniach komercyjnych czy przemysłowych czynnik ten traci na znaczeniu. Jednak w przypadku instalacji istniejących, klienci wciąż niewiele wiedzą o zamiennikach z niskim GWP, a u tych bardziej świadomych wątpliwości budzi szczególnie lekka palność wielu czynników chłodniczych o niskim GWP. Nie ułatwia zadania to, że wciąż nie są gotowe normy budowlane i szczegółowe regulacje krajowe, a ich aktualizacja trochę potrwa.

Rys. 2. Średni GWP czynników w nowych systemach komercyjnych

Drugim zagadnieniem jest wycofywanie popularnego w klimatyzatorach i systemach klimatyzacyjnych czynnika R410A. O ile w urządzeniach nowych coraz większa grupa producentów sięga po czynniki o lekkiej palności (głównie R32 i coraz odważniej mieszaniny HFC i czynników nowej generacji z grupy HFO), o tyle w urządzeniach istniejących modernizacja jest odkładana, gdyż brakuje środków bezpośredniego przymusu prawnego.

– Niektóre zakazy wejdą w życie za późno (np. 2020 r.) – uprzedza Jürgen Göller – Nie uda się spełnić wymogów dotyczących wycofania czynników w 2018 r., jeśli wszyscy odkładają działania do momentu zakazu.

Rys. 3. Średni roczny wskaźnik wycieków z istniejących urządzeń

Urządzenia nowe – nie jest źle, ale mogłoby być lepiej

(...)

Czynniki chłodnicze po regeneracji

(...)

Rozbieżności widoczne już dziś

EPEE wskazuje także problemy, które mogą znacznie utrudnić realizację i tak ambitnych założeń. Mowa jest głównie o „brakach” infrastruktury do gromadzenia i regeneracji czynników chłodniczych, kadry inżynierów i wykonawców odpowiednio przygotowanych do pracy z nowymi czynnikami, produktów i komponentów dla najważniejszych sektorów. Rynek jest też nieprzygotowany na nowe czynniki – przepisy dla czynników palnych (nawet tych o klasie „lekkiej palności) są surowe, a wielu instalatorów nie ma właściwych uprawnień, wyposażenia czy nawyków do pracy z tego typu rozwiązaniami. Branża, użytkownicy i decydenci wydają się sądzić, że mają dużo czasu – poziom wycieków nie ulega znacznej poprawie, nie ma powszechnego nawyku i zakładowych procedur stosowania czynników z regeneracji, brakuje norm bezpieczeństwa i przepisów oraz mechanizmów egzekwowania kontyngentów.

– Przed podmiotami zajmującymi się zarówno edukacją, jak i rzeczywistą obsługą odzyskanych czynników, takimi jak PROZON, stoją teraz duże wyzwania – mówi prezes zarządu Fundacji Krzysztof Grzegorczyk – Po raz kolejny musimy przekonać branżę (a pośrednio i jej klientów), że czekanie ze zmianami do czasu, gdy będą one już obowiązkiem prawnym, to ryzykowna gra dla uczestników rynku. Dla tych, którzy zdecydują się na nowe otwarcie już teraz, musimy być przygotowani na intensywny, wręcz wyprzedzający polskie prawodawstwo, program edukacji i wsparcia.

* * *

Wszystkie dane i wykresy pochodzą z prezentacji Jürgena Göllera: Stopniowe wycofywanie HFC w Unii Europejskiej: Projekt „Gapometer” EPEE, przedstawionej podczas II Warsztatów Chłodniczych 1 marca 2016 r. w Warszawie.