W pierwszej części artykułu omówiono założenia dla klasyfikacji pomieszczeń przyjętej w projekcie „Wytycznych…” oraz opisano wymagania względem czystości powietrza w pomieszczeniach poszczególnych klas. Druga część artykułu skupia się na poruszanych w „Wytycznych…” zagadnieniach procesów: inwestycyjnego, odbiorowego oraz eksploatacyjnego.

Fot.: KLIMAOPREMA POLSKA

Proces inwestycyjny

Celem powstania „Wytycznych…” [1], poza przedstawieniem konkretnych propozycji dla wymagań stawianych instalacjom klimatyzacji w obiektach służby zdrowia oraz wymagań dla poszczególnych elementów instalacji, jest również przyjęcie pewnych ram i określenie zasad prowadzenia procesu inwestycyjnego. Autorzy wyszli z założenia, że przedstawienie tak ważnych, technicznych informacji w oparciu o materiały bazujące na najnowocześniejszych rozwiązaniach stosowanych w krajach Europy Zachodniej, w formie wytycznych przeznaczonych do dobrowolnego stosowania, nie doprowadzi do paraliżu w zakresie przygotowania nowych inwestycji, równocześnie przekazane zostaną uczestnikom procesu budowlanego cenne narzędzia do jego kontroli. Inwestorzy otrzymają szansę na świadome i odpowiedzialne zarządzanie procesem wykonania instalacji klimatyzacji, a przyszli użytkownicy możliwość właściwej kontroli stanu technicznego instalacji oraz pewność utrzymania założonych przez projektanta parametrów.

Poziom skomplikowania technicznego obiektów służby zdrowia, jak również niezaprzeczalny fakt, że ze względu na liczne uwarunkowania wewnętrzne i zewnętrzne pewne części instalacji są częściami krytycznymi powodują, że w ww. obiektach instalacje te są i zawsze będą prototypowe. Realizacja takiej instalacji wymaga zaangażowania w proces inwestycyjny grupy specjalistów, która dopilnuje jej we wszystkich fazach powstawania. W naszej wieloletniej praktyce bardzo często spotykamy się z sytuacją, że nawet poprawnie zaprojektowana i wykonana instalacja nie spełnia wymagań użytkowników pod względem zapewnienia im bezpieczeństwa funkcjonalnego i komfortowego środowiska pracy, ponieważ wymagania te nigdy nie zostały precyzyjnie ustalone, a prawidłowo sformułowane pytania nie trafiły do odpowiednich osób.

Powodzenie realizacji jako efekt współpracy specjalistów z wielu branż

Aby uzyskać efekt końcowy, jakim jest bezpieczeństwo funkcjonalne szpitala, należy nie tylko zaprojektować go zgodnie z ustalonymi standardami, ale również zapewnić właściwą koordynację prac, począwszy od procesu projektowego (przez zapewnienie odpowiedniej grupy roboczej, potrafi ącej postawić oraz zweryfi - kować wymagania dla projektowanych pomieszczeń) poprzez fazę wykonawczą (przez bieżące kontrole kluczowych miejsc w szpitalu), a później odbiorową (przez zweryfi kowanie wymagań stawianych pomieszczeniom i instalacjom z odpowiednimi normami) i eksploatacyjną (przez zapewnienie właściwego zakresu i szczegółowych procedur w obszarze czynności eksploatacyjnych i pomiarowych). Zgodnie z projektem „Wytycznych…” [1]: 

Konieczne jest przeprowadzenie prawidłowego procesu projektowania, uzgodnień techniczno organizacyjnych (będących wytycznymi procesu realizacji), wykonanie prac w oparciu o zaakceptowany i sprawdzony projekt, przeprowadzenie starannych procedur odbiorowych, ustalenie i przestrzeganie zasad eksploatacji oraz utrzymanie serwisu na poziomie bezpieczeństwa funkcjonalnego (opartego o mierniki funkcjonalności określone w zależności od przeznaczenia pomieszczeń). Szczególnie ważna jest współpraca projektanta i inwestora z rzeczoznawcą ds. sanitarno – higienicznych oraz Inspektorem Nadzoru Sanitarnego (higienistą) w całym procesie planowania, budowy, odbioru i użytkowania.

Do osiągnięcia prawidłowej współpracy pomiędzy poszczególnymi grupami ekspertów odnosi się Załącznik C – „Zalecany skład komisji odbiorowych”, wyznaczający osoby, które powinny uczestniczyć podczas wybranych prób i testów instalacji np. podczas przyjmowania klasy czystości projektowanych pomieszczeń, przeglądu struktury budowlanej, próby szczelności instalacji wentylacyjnej, walidacji pomieszczeń itd.

Fot.: KLIMAOPREMA POLSKA

Istotnym pojęciem pojawiającym się w projekcie „Wytycznych…” są mierniki funkcjonalności, które powinny stanowić podstawę umowy pomiędzy zamawiającym a wykonawcą i są wymiernym kryterium jakościowym sprawdzenia odpowiedniej realizacji usługi oraz warunkiem bezpiecznej eksploatacji. W dokumencie zamieszczono nie tylko dokładne wskazówki dotyczące sposobu określania mierników funkcjonalności już na etapie projektu wykonawczego, ale również przykładowe propozycje ich wartości.

W [1] zamieszczono następujące definicje funkcjonalności i mierników funkcjonalności: 

Funkcjonalność – zespół parametrów eksploatacyjnych środowiska technicznego, niezbędny do zapewnienia jego prawidłowej i bezawaryjnej pracy.

Mierniki funkcjonalności – zespół parametrów środowiska wewnętrznego, określonych wartościami granicznymi niekrytycznymi (górną i dolną) oraz wartościami krytycznymi (górną i dolną). W przypadku instalacji o podwyższonych wymaganiach higienicznych do mierników funkcjonalności możemy zaliczyć m.in: temperaturę powietrza w pomieszczeniu, wilgotność powietrza w pomieszczeniu, prędkość opadania strugi (w przypadku stropów laminarnych), poziom nadciśnienia w stosunku do przyległych pomieszczeń, klasę czystości pomieszczenia itd.

Faza projektowa

W projekcie „Wytycznych…” znajdują się informacje o minimalnej zawartości opracowania projektowego niezbędnej do prawidłowej realizacji oraz późniejszej eksploatacji systemu. Dodatkowo zamieszczono wymagania minimalnych założeń dla systemu automatyki (opis technologii, parametrów pracy systemu, zapewnienia poszczególnych trybów pracy, realizacji stanów awaryjnych) oraz zalecanej zawartości projektu automatyki. 

Poza szczegółowymi wymaganiami dla projektowanych elementów systemu, zawarto wskazówki dotyczące prawidłowego doboru wentylatorów nawiewnych oraz właściwego udokumentowania tego doboru:

Dla pomieszczeń klasy S1 projektant powinien zamieścić w projekcie obliczenia oporów przepływu powietrza przez instalacje, dokonać doboru wentylatora (jego wydajności oraz sprężu dyspozycyjnego), nanieść charakterystykę instalacji na charakterystykę dobranego wentylatora oraz oznaczyć punkty pracy wentylatora nawiewnego w czterech fazach:

• w fazie początkowej: przy początkowych oporach przepływu powietrza przez filtry 1, 2, 3 stopnia,
• w fazie nominalnej: przy oporach przepływu powietrza przez filtry 1 i 2 stopnia równych połowie wartości pomiędzy początkowym oraz dopuszczalnym końcowym spadkiem ciśnienia oraz przy oporach przepływu powietrza przez filtry 3 stopnia zwiększonych o 100% w stosunku do ich oporów początkowych,
• w fazie końcowej: przy założonych maksymalnych oporach przepływu powietrza przez filtry 1 i 2 stopnia oraz oporach przepływu powietrza przez filtry 3 stopnia zwiększonych o 200% w stosunku do ich oporów początkowych (przy maksymalnej częstotliwości pracy wentylatora oraz pełnym otwarciu regulatorów wydatku),
• w trybie ograniczonego wydatku (tzw. trybie nocnym − kiedy sala operacyjna jest w stanie gotowości i nie odbywają się operacje) przy oporach przepływu powietrza przez filtry 1 i 2 stopnia równych połowie wartości pomiędzy początkowym oraz końcowym spadkiem ciśnienia oraz oporach przepływu powietrza przez filtry 3 stopnia zwiększonych o 100% w stosunku do ich oporów początkowych.

Faza wykonawcza

(...)

Faza odbiorowa

(...)

Faza eksploatacji

Ostatnia część „Wytycznych…” skupia się na procesie eksploatacyjnym. Eksploatacja systemu wentylacji i klimatyzacji pomieszczeń służby zdrowia wiąże się przede wszystkim z dołożeniem wszelkich starań do bezprzerwowego utrzymania mierników funkcjonalności. W tym celu ważna jest właściwa konserwacja i kontrola urządzeń oraz odpowiednio szybka reakcja w przypadku wystąpienia awarii. „Wytyczne...” w sposób jednoznaczny określają zadania zespołu technicznego odpowiedzialnego za eksploatację systemów wentylacji i klimatyzacji, jak również konieczność udokumentowywania podejmowanych akcji.

W zakresie eksploatacji rozróżniono obsługę bieżącą, konserwację oraz działania związane z usuwaniem awarii. Odpowiednio zdefi niowano zadania obsługi bieżącej, procedury postępowania oraz sposób prowadzenia dokumentacji. Znajdziemy tu propozycje częstotliwości wykonywania przeglądów konserwacyjnych wszystkich elementów składowych systemu wentylacji i klimatyzacji, z rozróżnieniem na minimalną oraz zalecaną ilość przeglądów w roku. 

Co więcej, w opracowaniu znalazły się zalecenia dotyczące doboru zespołu personelu technicznego odpowiedzialnego za obsługę, określenie minimalnych kompetencji personelu technicznego będącego służbami po stronie użytkownika oraz kryteria potwierdzające potencjał firmy serwisowej w przypadku outsourcingu usług. W „Wytycznych…” [1] opisano najważniejsze elementy umowy serwisowej, takie jak: 

• czas reakcji na zgłoszenie,
• czas naprawy,
• warunki dostawy części zamiennych
• formy zgłoszenia awarii wprowadzając m.in. pojęcie tzw. SLA (Service Level Agreement) określające najważniejsze parametry umowy eksploatacyjnej: 
  
  SLA (SERVICE LEVEL AGREEMENT) – parametry dotyczące poziomu jakości usług serwisowych (czasy reakcji, czasy naprawy, mierniki funkcjonalności) określające wymagany poziom realizacji usługi utrzymania ruchu w ramach świadczenia kompleksowej obsługi technicznej, na poziomie bezpieczeństwa funkcjonalnego szpitala.

Podsumowanie

„Wytyczne...” są odpowiedzią grupy specjalistów praktyków z zakresu wentylacji i klimatyzacji w szpitalach, na całkowity brak regulacji i przepisów w Polsce w zakresie bezpieczeństwa funkcjonalnego instalacji. Zawarte w nich zapisy mają być wskazaniem zasad postępowania oraz odpowiedzią na pytania i wątpliwości we wszystkich fazach procesu budowlanego i użytkowego w zakresie wentylacji i klimatyzacji szpitali, ze szczególnym zwróceniem uwagi na obszary krytyczne tj. sale operacyjne, pomieszczenia poprzeszczepowe, sale zabiegowe, oddziały intensywnej terapii POP/OIOM itp. „Wytyczne...” porządkują zagadnienia w tym zakresie od fazy przygotowania SIWZ (Specyfi kacji Istotnych Warunków Zamówienia) dla projektowania i wykonawstwa, poprzez projektowanie oparte o wynik (zgodne ze zdefiniowanymi miernikami funkcjonalnymi i warunkami SLA), proces realizacyjny i wykonawstwo (realizowane również w oparciu o umowę o wynik), procesy odbiorowe, rozruchowe, uruchomienia, osiągnięcie parametrów eksploatacyjnych, aż po fazę eksploatacji na poziomie bezpieczeństwa funkcjonalnego (opartego o mierniki funkcjonalności zgodne z warunkami SLA dla różnego typu obszarów w szpitalu) ze szczególnym zwróceniem uwagi na obszary krytyczne.

Autorzy dołożyli starań, aby „Wytyczne...” stały się odpowiedzią na często zadawane pytania, a także, niestety, często pobieżne i powierzchowne traktowanie specjalistycznych wymagań stawianych systemom wentylacyjnym i klimatyzacyjnym w obiektach służby zdrowia. Powinny stać się cennym materiałem szkoleniowym, doradczym, jak również wiarygodnym przewodnikiem po jednym z najtrudniejszych obszarów, jakim jest wentylacja i klimatyzacja w szpitalach zarówno dla użytkownika, inwestora, projektanta, wykonawcy jak i pracownika służb utrzymania ruchu.

Ze względu na bardzo szeroki zakres zagadnień poruszanych w „Wytycznych...”, w niniejszym artykule nie udało się streścić nawet pokrótce całej ich zawartości – jest to tylko zapowiedź zagadnień przedstawionych w omawianym dokumencie.

Jednocześnie Autorzy informują, że „Wytyczne projektowania, wykonania, odbioru i eksploatacji systemów wentylacji i klimatyzacji dla podmiotów wykonujących działalność leczniczą” uzyskały pozytywną opinię Głównego Inspektoratu Sanitarnego i zostały złożone do zaopiniowania do Ministerstwa Zdrowia.

dr inż. Anna CHARKOWSKA
Zakład Klimatyzacji i Ogrzewnictwa,
Wydział Instalacji Budowlanych,
Hydrotechniki i Inżynierii Środowiska
Politechniki Warszawskiej

mgr inż. Andrzej RÓŻYCKI
„SAR PW Spółka z o.o.”
Spółka komandytowa

mgr inż. Radosław LENARSKI
„SAR PW Spółka z o.o.”
Spółka komandytowa

mgr inż. Agata SOBIERAJSKA
„SAR PW Spółka z o.o.”
Spółka komandytowa

LITERATURA:

[1] CHARKOWSKA A., RÓŻYCKI A., LENARSKI R., SOBIERAJSKA A.: Wytyczne projektowania, wykonania, odbioru i eksploatacji systemów wentylacji i klimatyzacji dla podmiotów wykonujących działalność leczniczą – projekt, 2016

[2] CHARKOWSKA A.: Stropy laminarne vs. instalacja centralnego ogrzewania w salach operacyjnych. Informacja INSTAL, 1/2012, s. 21-24

[3] DIN 1946-4:2008:12, Raumlufttechnik – Teil 4: Raumlufttechnische Anlagen in Gebäuden und Raumen des Gesundheitswesens

[4] Heating and ventilation systems – Health Technical Memorandum 03-01: Specialised ventilation for healthcare premises, Part A: Design and validation

[5] KRUCZKOWSKI P.: Wytyczne projektowania szpitali ogólnych. Instalacje sanitarne. Zeszyt 5. Wentylacja i klimatyzacja, Biuro Projektów Służby Zdrowia, 1984

[6] PN-B-01411:1999, Wentylacja i klimatyzacja – Terminologia (norma wycofana 15.08.2004)

[7] PN-EN 12237:2005P, Wentylacja budynków – Sieć przewodów – Wytrzymałość i szczelność przewodów z blachy o przekroju kołowym

[8] PN-EN 12599:2013-04E, Wentylacja budynków – Procedury badań i metody pomiarowe stosowane podczas odbioru instalacji wentylacji i klimatyzacji

[9] PN-EN 12792:2006, Wentylacja budynków – Symbole, terminologia i oznaczenia na rysunkach

[10] PN-EN 13779:2008P, Wentylacja budynków niemieszkalnych – Wymagania dotyczące właściwości instalacji wentylacji i klimatyzacji

[11] PN-EN 1507:2007P, Wentylacja budynków – Przewody wentylacyjne z blachy o przekroju prostokątnym – Wymagania dotyczące wytrzymałości i szczelności

[12] PN-EN 1822-1:2009E,Wysokoskuteczne filtry powietrza (EPA, HEPA i ULPA). Część 1: Klasyfikacja, badanie parametrów, znakowanie

[13] PN-EN 779:2012E, Przeciwpyłowe fi ltry powietrza do wentylacji ogólnej – Określanie parametrów filtracyjnych

[14] PN-EN ISO 14644-1:2016-03E, Pomieszczenia czyste i związane z nimi środowiska kontrolowane – Część 1: Klasyfikacja czystości powietrza na podstawie stężenia cząstek

[15] PN-EN ISO 14644-3: 2006E, Pomieszczenia czyste i związane z nimi środowiska kontrolowane – Część 3: Metody badań

[16] Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 czerwca 2012 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia podmiotu wykonującego działalność leczniczą, Dz.U.2012.739