W chłodnictwie i klimatyzacji do dzisiaj istotną rolę odgrywają fluorowane czynniki chłodnicze. W Europie są to głównie flourowęglowodory – HFC – szeroko stosowane począwszy od chłodnictwa komercyjnego, a skończywszy na klimatyzacji i pompach ciepła. Najczęściej używane czynniki mają znikomą toksyczność i są nieplane. Dlatego też ich wykorzystanie stało się tak powszechne.

Jednak w wielu przypadkach są to gazy o wysokim potencjale tworzenia efektu cieplarnianego GWP – o wartości powyżej kilku tysięcy jednostek. Stanowi to problem jedynie przy wycieku czynnika do atmosfery, jednak niestety w przeszłości do wycieków dochodziło dość często. Z tych powodów, w styczniu 2015 roku Unia Europejska wprowadziła Rozporządzenie Nr 517/2015, zwane też Regulacją F-Gazową II, aby skierować rynek w stronę czynników o niskim potencjale tworzenia efektu cieplarnianego GWP. Dotyczy to zarówno nowo produkowanych urządzeń jak i serwisowania już pracujących układów. Rozporządzenie, oparte na zasadzie stopniowej redukcji kontyngentów, wprowadza w niektórych aplikacjach zakaz stosowania czynników o wyższym od określonego GWP. Jednak jest to tylko jeden z aspektów Rozporządzenia.

Drugim, często niedostrzeganym lub ignorowanym aspektem, są limity – kontyngenty, jakie mają do swojej dyspozycji producenci i importerzy F-gazów do Unii Europejskiej. Łączny kontyngent został obliczony na postawie historycznych danych i ustalony jako 100% na rok 2015. Jest on wyrażony w tonach ekwiwalentu CO₂ (tzn. tonaż x GWP). Każdy z producentów/importerów posiada własny kontyngent, obliczony w odniesieniu do okresu referencyjnego. Może więc ulokować na rynku UE tylko określoną ilość towaru – przeliczoną jako tonaż x GWP. Na rok 2016 przyjęto 7% redukcję łącznego kontyngentu. Ze względu na duży import „prewencyjny” do EU w 2014 roku, w 2015 roku nie wykorzystano całego kontyngentu. Zamiast dopuszczalnych 183 mln t CO₂ eq., na rynek UE wprowadzono tylko 168 mln t CO₂ eq. F-gazów.

Dzisiaj sytuacja jest inna. Zapasy zgromadzone w 2014 r. są lub wkrótce będą wyczerpane. Dalsze zmniejszenie łącznego limitu nastąpi dopiero w 2018, ale od 2017 roku do kontyngentu wliczane są również czynniki, które wprowadzane są do Europy w gotowych urządzeniach. W 2014 roku stanowiło to 11% łącznej wielkości ekwiwalentu CO₂. Zatem dla rynku chłodnictwa i klimatyzacji oznacza to, że w tym roku uczestnicy tego rynku będą mieli do dyspozycji o ok. 20% mniej produktu (w przeliczeniu na ekwiwalent CO₂). W 2018 r. roku redukcja wyniesie 45% (następny próg w Rozporządzeniu F-gazowym + efekt wliczenia urządzeń napełnionych).

Co z tego wynika?

Ostatnie doniesienia prasowe czołowych producentów F-gazów mówią o kolejnych podwyżkach cen czynników, szczególnie tych o wysokim GWP (R404A/R507). U wielu dostawców ceny w maju będą 2-3 krotnie wyższe od cen oferowanych w ubiegłym roku. Dla pozostałych czynników trend wzrostowy będzie podobny, aczkolwiek mniej dynamiczny. Należy oczekiwać, że wraz ze zmniejszającymi się kontyngentami czynniki o wyższym GWP będą drożeć, natomiast czynniki nowe, o niskim GWP, będą stabilne cenowo, spełniając przy tym wymagania Rozporządzenia EU 517/2014.

Co zatem zrobić?

Każdy użytkownik systemu z R404A/R507 (powyżej 10 kg napełnienia) musi wziąć pod uwagę, że od 1-ego stycznia 2020 r. do serwisowania urządzenia nie będzie mógł kupić nowego czynnika o GWP powyżej 2500. Będzie można stosować czynnik regenerowany, jednak wymaga to rozbudowy infrastruktury zapewniającej potrzebne na rynku ilości czynnika do serwisowania urządzeń. Pozostaje TERAZ podjąć decyzję, której efekty będą widoczne w ciągu następnych, najbliższych lat. Są dwie możliwości:

• w przypadku relatywnie nowej, sprawnie działającej instalacji chłodniczej, rozwiązaniem jest wymiana czynnika chłodniczego na nowy. W wielu przypadkach można wykonać zamianę na nowe mieszaniny HFO w sposób prosty i niskokosztowy. Urządzenia z czynnikami HFC, mogą po minimalnych zmianach pracować z czynnikami o niskim GWP na bazie HFO – takimi jak R449A lub R452A. Aby przy minimalnych nakładach i zmianach, mieć pewność bezproblemowego serwisu urządzeń do roku 2030, najlepiej zastosować R449A lub R452A.
• stara instalacja, wymagająca całkowitej wymiany – możliwość przejścia na inną technologię lub zastosowania systemu, takiego jak dla R404A, lecz z nowym czynnikiem – R449A.

Kiedy zareagować?

Najlepiej od razu. Zostało tylko kilkanaście miesięcy. Dynamika cen R404A /R507 i nadchodzące limity GWP nie pozostawiają wątpliwości, że jeżeli jeszcze nie pomyśleliście o zmianie czynnika i nie rozpoczęliście działań, może być za późno. Czas na zmianę już się zaczął.

Janusz KAŁUŻA
– specjalista w zakresie czynników chłodniczych,
konsultant Chemours