W większości parafi i koszty ogrzewania kościoła i plebanii to jedna z największych pozycji w budżecie. W dzisiejszych czasach komfort cieplny podczas mszy czy katechezy jest bardzo ważny i pożądany, szczególnie w naszym chłodnym polskim klimacie. Budynki sakralne są więc coraz częściej ogrzewane i w tym celu coraz częściej zastosowanie znajdują pompy ciepła, ponieważ stanowią jedno z najtańszych i najbardziej komfortowych w użytkowaniu źródeł ciepła i co ważne nie wymagają do obsługi dodatkowych zasobów ludzkich. 

Wybór optymalnego systemu grzewczego nie jest łatwy, ponieważ budynki sakralne są obiektami wysokimi, o dużych kubaturach, z reguły nieocieplonymi, często zabytkowymi, a jednak wielu duchownych i instalatorów zgłębiło już ten trudny temat i podjęło decyzję o zastosowaniu pompy ciepła.

Rozwiązania

Większość istniejących kościołów w Polsce nie posiada ogrzewania, co wpływa negatywnie zarówno na stan budowli (zawilgocenia, spowodowane zimnem przyczyniają się do zagrzybiania starych murów) jak i liczbę wiernych. Wobec tego decyzja o ogrzewaniu kościoła wydaje się nieunikniona. W przypadku kościołów, dobór rodzaju i mocy pompy ciepła nie jest zbyt skomplikowany, w przeciwieństwie do wyboru rodzaju instalacji wewnętrznej do rozprowadzenia ciepła w obiekcie. Każdy obiekt powinien być utrzymywany na co dzień w stabilnej temperaturze i wilgotności. Aby zapobiec uszkadzaniu dzieł sztuki, wyposażenia oraz powłok malarskich, należy do minimum ograniczyć wahania poziomu wilgotności.

W przypadku instalacji z pompą ciepła bardzo dobrym rozwiązaniem jest niskoparametrowy system grzewczy podłogowy, ponieważ im mniejsza jest różnica między temperaturą uzyskaną z dolnego źródła a temperaturą wymaganą na zasilaniu systemu grzewczego, tym większe oszczędności kosztów ogrzewania można uzyskać. Ogrzewanie podłogowe, które można wykonać np. pod ławkami dla wiernych, jest świetnym rozwiązaniem m.in. w obiektach zabytkowych, obiektach mających problemy z wilgocią i szybko postępującym procesem starzenia. Przymusowe zdjęcie posadzki często wykorzystywane jest do jej odrestaurowania. Jeżeli natomiast nie ma zgody na zdejmowanie istniejącej posadzki, można zastosować inny system grzewczy na bazie konwektorów, niskoparametrowych nagrzewnic powietrza, czy grzejników kanałowych, jednak z uwagi na wyższe wymagane temperatury pracy, będzie to rozwiązanie mniej korzystne w porównaniu do systemów niskoparametrowych. Ponadto przy tej formie ogrzewania przy wznoszącym się ciepłym powietrzu, unosi się również kurz i wilgoć, osiadając na inwentarzu kościoła. Stosowanie centralnego ogrzewania wodnego z typowymi grzejnikami raczej jest rzadko spotykane ze względu na niski komfort grzewczy i estetykę. Rozwiązanie takie może być stosowane tylko w małych, niskich kaplicach przyklasztornych.

Ze względu na dużą kubaturę i duże zapotrzebowanie na moc grzewczą, w obiektach sakralnych najczęściej stosowane są pompy gruntowe, których koszt inwestycji zrównuje się z inwestycją w większą ilość pomp powietrznych, a ponadto ich praca jest bardziej stabilna, nie wymaga szczytowego źródła grzewczego i jest niezależna od warunków temperaturowych panujących na zewnątrz. Dolnym źródłem dla gruntowych pomp ciepła o dużej mocy jest zazwyczaj kolektor pionowy, czyli sondy umieszczone w kilku lub kilkunastu odwiertach do 100 mb, zlokalizowanych najczęściej na terenie zielonym otaczającym kościoł. Kolektor gruntowy pionowy nie jest uciążliwy dla otoczenia, ponieważ znajduje się pod powierzchnią ziemi obsadzoną trawą, a jedynym śladem jego istnienia jest pokrywa studzienki rozdzielaczowej umieszczonej w gruncie. Jednak w przypadku gdy nie ma możliwości wykonania kolektora gruntowego, stosowane są pompy powietrzne. Przykładem takiej instalacji wykonanej w 2014 roku jest kościół pw. Zmartwychwstania Pańskiego w Białymstoku, w którym zastosowano 4 pompy ciepła typu powietrze/ powietrze. Każda pompa ciepła składa się z jednostki zewnętrznej i paru jednostek wewnętrznych sterowanych pilotem. Przy zastosowaniu tego typu urządzeń należy rozważyć optymalną ich lokalizację, zabezpieczenie i wkomponowanie w bryłę czy dopasowanie wizualne urządzeń do charakteru budynku. W kościele w Białymstoku ostatecznie zdecydowano się na wykonanie specjalnej zabudowy jednostek zewnętrznych, zawieszonych na pewnej wysokości nad ziemią, nawiązujących formą do różnych charakterystycznych detali elewacyjnych kościoła. Do wnętrza kościoła ostatecznie wybrano jednostki naścienne nadmuchowe, zamiast jednostek stojących o większej mocy, które zbyt mocno ingerowały w wystrój wnętrza kościoła.

Rys. 1. Ogrzewanie podłogowe w Kościele pw. Niepokalanego Poczęcia NMP w Baninie, wykonane przez fi rmę SOL-WAR z Gdyni

Rys. 2. Kościół parafi i pw. Przemienienia Pańskiego w Kielcach (źródło: Salon Firmowy Viessmann – Marcoterm, Kielce)

Rys. 3. Montaż jednostek zewnętrznych powietrznych pomp ciepła w Kościele pw. Zmartwychwstania Pańskiego w Białymstoku przez fi rmę Ferrox z Białegostoku

Opłacalność inwestycji i inne zalety pomp ciepła

(...)

Dobre praktyki − przykłady instalacji pomp ciepła w kościołach

(...)

Czas na zmianę ogrzewania… czyli termomodernizacja zabytków

(...)

dr inż. Małgorzata SMUCZYŃSKA
– Menedżer ds. Marki NIBE,
Nibe-Biawar Sp z o.o.
Wiceprezes Zarządu Polskiej Organizacji
Rozwoju Technologii Pomp Ciepła