Na obszarze „starej” Unii Europejskiej proces zakazu wprowadzania na rynek nowych urządzeń zawierających czynniki HCFC rozpoczął się praktycznie od roku 2000 (z małymi wyjątkami) i ostatecznie zakończył się w roku 2004.

W naszym kraju, zakaz ten obowiązuje od roku 2004 – kiedy to Polska przystąpiła do UE i automatycznie przyjęła unijne prawodawstwo m.in. Rozporządzenie (WE) nr 2037/2000, które zostało dodatkowo doprecyzowane przepisami krajowymi takimi jak Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o substancjach zubożających warstwę ozonową. Z dniem 01.01.2010 weszło w życie przekształcenie Rozporządzenia (WE) nr 2037/2000 i obecnie obowiązuje już Rozporządzenie (WE) nr 1005/2009, w którym przyjęto m.in. znacznie bardziej rygorystycznie przepisy dotyczące obrotu czynnikami ziębniczymi z grupy HCFC. Zgodnie z tym rozporządzeniem, obecnie do obrotu mogą zostać wprowadzone tylko posiadające odpowiedni opis i dokumentację zregenerowane czynniki HCFC. Czynniki HCFC poddane jedynie recyklingowi mogą być stosowane wyłącznie przez przedsiębiorstwo, które dokonało lub na zlecenie którego dokonano odzysku czynnika w ramach konserwacji lub serwisowania. Należy także pamiętać że od 1 stycznia 2015 r. nie będzie można stosować już żadnych czynników z grupy HCFC.

W wielu przypadkach okres eksploatacji instalacji i urządzeń z czynnikiem R22, od daty zakupu do daty zakazu stosowania wszelkich czynników z grupy HCFC, może wynosić w Polsce zaledwie 10 lat (od roku 2004 do końca 2014 roku).

Koszty związane z tak krótkim okresem pomiędzy możliwością wprowadzania nowych urządzeń z czynnikiem R22 na rynek Polski a całkowitym zakazem stosowania tego typu czynników (w tym także pochodzących z odzysku) na terenie całej Unii Europejskiej, obciążą głównie przemysł oraz właścicieli np. dużych chłodni składowych czy systemów klimatyzacyjnych. Znaczna część tego typu instalacji ziębniczych prawdopodobnie będzie znajdowała się wciąż w okresie pełnej eksploatacji. W większości przypadków w momencie zakupu zakładano dłuższy okres użytkowania instalacji bez konieczności wymiany na nową, czy też ponoszenia dodatkowych kosztów wynikających z przezbrojenia na zamienne czynniki. Szczególnie dotkliwy na całym obszarze Unii Europejskiej, po granicznej dacie 1 stycznia 2015 roku, może się okazać średni czas eksploatacji urządzenia (od zakupu nowego, do zakładanego końca jego eksploatacji) w konfrontacji z równoczesnym brakiem możliwości naprawy czy też serwisu, jeżeli w jego obiegu znajdować się będzie czynnik z grupy HCFC.

Konieczne jest zatem podjęcie działań, które pozwolą uniknąć, na ile to jest możliwe, dodatkowych wydatków oraz problemów technicznych. Aby zminimalizować ryzyko działań prace te muszą zostać wcześniej odpowiednio zaplanowane i przygotowane.

Przygotowanie do zmiany czynnika ziębniczego

Działania te można podzielić zasadniczo na trzy główne etapy:

- rozpoznanie stanu technicznego instalacji, rodzaju przyjętych rozwiązań, typów aparatów, identyfikacja parametrów roboczych, rodzaju stosowanego czynnika ziębniczego i oleju, wielkości napełnienia instalacji, itp.;

- analiza zebranych danych dotyczących instalacji w celu wyboru optymalnego czynnika zamiennego, analiza zagrożeń i oceny ryzyka związanego z daną operacją zmiany czynnika;

- przygotowanie i przeprowadzenie operacji zmiany czynnika (retrofitu).

Ocena stanu technicznego jest niezbędna z uwagi na konieczność podjęcia m.in. decyzji, czy dany układ jest w takim stanie, że przeprowadzanie operacji przezbrojenia, i w związku z tym, inwestowanie w tą instalację jest wciąż opłacalne (okres eksploatacji, zużycie, awaryjność itp.)

Na tym etapie prac należy m.in.:

- przeprowadzić identyfikację poszczególnych aparatów instalacji;

- zebrać dane z tabliczek znamionowych, dane dotyczące zmian, wymian i remontów części składowych instalacji, stosowanych uszczelnień, wyniki okresowych prób (szczelności, wycieków) itp.;

- przeanalizować dostępną dokumentację i historię instalacji, w miarę możliwości uzyskać informacje od producentów poszczególnych aparatów (np. sprężarek), itp.;

- określić zakres parametrów roboczych (temperatury, ciśnienia itp.).

Analiza dostępnych danych instalacji ma na celu wybór optymalnego rozwiązania, które będzie minimalizować techniczne problemy oraz zakres koniecznych zmian.

Dzięki takiej analizie powinno się uzyskać odpowiedzi m.in. na pytania:czy komponenty i aparaty instalacji mogą pracować z czynnikami zamiennymi (parametry pracy, zgodność chemiczna itp.)?

- czy można zastosować w danej instalacji zamienne czynniki z tzw. poślizgiem temperaturowym (zeotropowe)?

- czy mogą pozostać dotychczas stosowane zawory bezpieczeństwa i układy zabezpieczeń instalacji?

- czy sprężarka i jej silnik napędowy będą mogły pracować w nowych warunkach (np. nie okażą się za małe)?

- czy zmiana wydajności ziębniczej instalacji jest możliwa do zaakceptowania przez użytkownika?

- czy będzie zapewniona odpowiednia cyrkulacja oleju w układzie oraz jego powrót do sprężarki?

- czy koszt operacji przezbrojenia (retrofitu) oraz perspektywy dalszej pracy instalacji (np. jej zużycie) podważa zasadność tych działań i lepszym rozwiązaniem będzie zakup nowej instalacji?

W zamian za R22

Czynniki ziębnicze, będące obecnie dostępnymi na rynku zamiennikami m.in. R22, zgodnie z odpowiednimi procedurami muszą spełniać podstawowe kryteria chemiczne, fizyczne i termodynamiczne, oraz obowiązujące kryteria bezpieczeństwa instalacji.

Generalnie syntetyczne czynniki ziębnicze stosowane jako zamienniki można zasadniczo podzielić na dwie podstawowe grupy:

- czynniki przeznaczone do tzw. retrofitu uproszczonego (popularnie zwane jako „drop-in”), takie jak przykładowo zamienniki typu ISCEON, Forane FX, RS np. R417A, R422D, R422A, R427A itp. Generalnie wszystkie tego typu czynniki zamienne: współpracują z olejem mineralnym, co jest warunkiem koniecznym przeprowadzenia tzw. uproszczonego retrofitu; w większości składają się z podobnych składników (np. R134a, R125 + domieszka węglowodoru w celu umożliwienia współpracy z olejami mineralnymi); są mieszaninami zeotropowymi z poślizgiem temperaturowym (czynniki ziębnicze wg. oznaczeń ASHRAE w grupie numeracji R400). Z uwagi na poślizg temperaturowy instalacje muszą być napełnianie tymi czynnikami w stanie ciekłym, nie powinny być stosowane do pracy w urządzeniach z parownikami zalanymi. Żaden z czynników nie może być mieszany z R22.

- czynniki ziębnicze wymagające przeprowadzenia pełnego retrofitu instalacji (konieczność m.in. wymiany oleju) takie jak np. R404A, R407C, R507A itp. W przypadku zastosowania tych czynników wymagana jest wymiana oleju na syntetyczny (nie współpracują z olejami mineralnymi, wymagają większej ingerencji w istniejący układ chłodniczy). W większości są mieszaninami zeotropowymi z poślizgiem temperaturowym (czynniki ziębnicze wg. oznaczeń ASHRAE w grupie numeracji R400), a jedynie niektóre z nich jako mieszaniny azeotropowe nie posiadają poślizgu temperaturowego i mogą być stosowane także m.in. do parowników zalanych. Żaden z tych czynników nie może być mieszany z R22.

Wytyczne dla instalatorów