Pomieszczenia w obiektach służby zdrowia, o bardzo zróżnicowanym przeznaczeniu, z punktu widzenia projektanta instalacji wentylacyjnych i klimatyzacyjnych realizowane są jako środowiska o specyficznych cechach, które rzadko można spotkać w tym samym obiekcie. W żadnym innym obiekcie nie wykonuje się tak wielu instalacji o różnych zadaniach, począwszy od: pomieszczeń biurowych, sal wykładowych, gabinetów lekarskich, sal chorych, przez oddziały intensywnej opieki, bloki operacyjne, izolatki dla zakaźnie chorych, apteki, baseny, kuchnie, bary i stołówki, pralnie, laboratoria, pracownie fizjoterapii, izby przyjęć, warsztaty, prosektorium. Projektowanie instalacji dla tak skomplikowanego obiektu stanowi dla projektanta, szczególnie z niewielkim doświadczeniem w tym zakresie, poważne wyzwanie. W takiej sytuacji będzie on poszukiwał aktów prawnych, wytycznych, zaleceń, za pomocą których będzie mógł rozwiązać ten problem. Licząc na krajowe wymagania i zalecenia, mógłby sięgnąć po więcej niż skromne zapisy w aktualnym rozporządzeniu o obiektach służby zdrowia oraz wytyczne projektowania wentylacji i klimatyzacji w obiektach służby zdrowia wydane w roku 1984 preferujące rozwiązania obecnie, jako niezapewniające odpowiednich parametrów środowisku powietrznemu w szpitalach, niezalecane na świecie.
Z tego względu w niniejszym artykule zwrócono uwagę na nowe oraz dopiero formułowane wytyczne i normy zagraniczne dotyczące instalacji w obiektach służby zdrowia, wskazujące kierunek w jakim podążają propozycje rozwiązań zarówno normatywnych, jak i technicznych, nie zapominając jednocześnie o zapisach w polskich aktach prawnych.
Akty prawne
Krajowe rozporządzenia i wytyczne
Obowiązujące publikacje, w których znajdują się informacje o projektowaniu i eksploatacji wentylacji i klimatyzacji w budynkach służby zdrowia to:
- Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 listopada 2006 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 213, poz. 1568) [13],
- Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 15 lutego 2008 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 30, poz. 187) [14].
Nieaktualne i wycofane, ale wciąż poszukiwane i czytane, to wytyczne sprzed 25 lat oraz ich późniejsze uzupełnienie dotyczące stosowania recyrkulacji powietrza, czyli:
- Wytyczne projektowania szpitali ogólnych. Instalacje sanitarne. Zeszyt 5. Wentylacja i Klimatyzacja, opracowane przez Biuro Studiów i Projektów Służby Zdrowia, Warszawa, 1984 [21];
- Tymczasowe wytyczne MZiOS dotyczące stosowania recyrkulacji powietrza wewnętrznego w Zakładach Opieki Zdrowotnej, sformułowane przez MZiOS, 15.03.1996 [19].
Mimo ich nieaktualności, w specyfikacji warunków zamówienia oraz w podstawach opracowania projektów wykonawczych wentylacji i klimatyzacji w szpitalach, nadal wymieniane są „Wytyczne projektowania szpitali ogólnych”.
Poniżej zamieszczono wszystkie zawarte w wymienionych rozporządzeniach wymagania dotyczące projektowania i eksploatacji wentylacji i klimatyzacji.
Dziennik Ustaw Nr 213 poz. 1568, 2006 [13]
Rozdział 3: Wymagania dla niektórych pomieszczeń i urządzeń:
§ 24.2. Izolatka w zakładzie opieki zdrowotnej zamkniętej powinna być wyposażona w wentylację wymuszoną działającą na zasadzie podciśnienia (ciśnienie w izolatce niższe niż na korytarzu i w śluzie).
Rozdział 6: Wymagania dotyczące instalacji:
§ 48. W blokach operacyjnych, pomieszczeniach do izolacji zakażonych chorych i pomieszczeniach dla pacjentów o obniżonej odporności należy stosować wentylację nawiewno-wywiewną lub klimatyzację zapewniającą parametry jakości powietrza dostosowane do funkcji tych pomieszczeń.
§ 49. W salach operacyjnych oraz innych pomieszczeniach, gdzie stosowany jest podtlenek azotu, nawiew powietrza powinien odbywać się górą, a wyciąg powietrza w 20% górą i w 80% dołem. Rozmieszczenie punktów nawiewu nie może powodować przepływu powietrza od strony głowy pacjenta przez pole operacyjne.
§ 50. Instalacje i urządzenia wentylacji mechanicznej i klimatyzacji powinny podlegać okresowemu czyszczeniu nie rzadziej niż co 24 miesiące. Dokonanie tych czynności powinno być udokumentowane.
W załącznikach do rozporządzenia [13] znajdują się nieliczne zalecenia dotyczące wentylacji i klimatyzacji pralni, centrum krwiodawstwa i krwiolecznictwa oraz pomieszczeń laboratoryjnych znajdujących się w centrum krwiodawstwa.
W Załączniku nr 1 zatytułowanym „Wymagania szczegółowe, jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia szpitala” w części XIV opisano wymagania dotyczące pralni szpitalnych:
10. Strefa brudna i czysta pralni powinny być podłączone do oddzielnych zespołów wentylacyjnych. W strefie brudnej należy przewidywać podciśnienie w stosunku do strefy czystej.
Natomiast w Załączniku nr 4 zamieszczono „Wymagania szczegółowe, jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia centrum krwiodawstwa i krwiolecznictwa”, wśród których w „Części ogólnej” znajdują się informacje dotyczące projektowania wentylacji:
3. W pomieszczeniach, w których ko-
nieczna jest zwiększona wymiana powietrza, powinna być wentylacja mechaniczna. W szczególności dotyczy to:
1) pomieszczeń, w których znajdują się zbiorniki z ciekłym azotem;
2) pomieszczenia przeznaczonego na radiator.
4. Pomieszczenia przeznaczone do pobierania i preparatyki krwi i jej składników oraz pomieszczenia działu laboratoryjnego i ekspedycji powinny być klimatyzowane.
W Części V. Załącznika 4 pod tytułem „Dział laboratoryjny” zapisano:
2. Pomieszczenia laboratoryjne (pracownie: hematologiczna, biochemiczna, wirusów, biologii molekularnej i inne) powinny być klimatyzowane.
Zagraniczne normy i wytyczne
Najbardziej znane i powszechnie stosowane wytyczne dotyczące wentylacji i klimatyzacji w szpitalach opracowano w:
- Szwajcarii (wytyczne SWKI Guideline 99-3 z roku 1987),
- Niemczech (norma DIN 1946-4: 2008-12, najnowsza wersja z grudnia 2008 r. [22]),
- Austrii (norma ÖNORM H-6020),
- Francji (norma NF S 90-351 z roku 1987),
- Stanach Zjednoczonych (ASHRAE; zalecenia American Academy of Orthopaedic Surgeons z roku 1976).
Bardzo ciekawą publikacją jest najnowsza Dyrektywa Szwajcarska SICC 99-3 – „Installations de chauffage et de ventilation dans les hôpitaux (planification, construction, exploitation)” z roku 2003 (SICC – Société Suisse des Ingénieurs en Chauffage et Climatisation). Powstała ona w wyniku współpracy profesjonalnych organizacji trzech czołowych krajów europejskich zajmujących się higieną szpitalną, tj. [3]:
- DGKH – German Society for Hospital Hygiene,
- SGSH – Swiss Society for Hospital Hygiene,
- ÖGHMP – Austrian Society for Hygiene, Microbiology and Preventive Medicine,
działających jako „Heating, Ventilation and Air-Conditioning Task Group”.
Zawarte w Dyrektywie przepisy najprawdopodobniej wskazują drogę przyszłego rozwoju w dziedzinie klimatyzacji sal operacyjnych i mogą stanowić podstawę przyszłej normy europejskiej.
Klasy pomieszczeń czystych w szpitalach
Ze względu na brak jednolitych zaleceń dotyczących dopuszczalnego stężenia ilościowego drobnoustrojów w powietrzu oraz metod pomiarowych, często producenci urządzeń klimatyzacyjnych przeznaczonych do zastosowania w pomieszczeniach służby zdrowia (szczególnie nawiewnych stropów laminarnych i innych rodzajów nawiewników) zalecają stosowanie swoich wyrobów w aspekcie możliwej do uzyskania klasy czystości pyłowej powietrza. Aktualne wymagania w tym względzie zamieszczone są w normie PN-EN ISO 14644-1: 2005, Pomieszczenia czyste i związane z nimi środowiska kontrolowane – Część 1: Klasyfikacja czystości powietrza [7]. Zgodnie z tą klasyfikacją pomieszczenia czyste podzielono na 9 klas czystości powietrza według maksymalnej dopuszczalnej ilości cząsteczek o średnicy większej lub równej od rozważanej w 1 m3 powietrza. Klasy czystości pyłowej powietrza oznaczane są jako „klasa ISO N”. Literze „N” dla powietrza o najwyższej czystości odpowiada „1”, dla najniższej „9”.
Poza wymienionymi powyżej europejskimi aktami prawnymi, w odniesieniu do czystości pyłowej powietrza w pomieszczeniach czystych, często znaleźć można odwołania do standardu amerykańskiego Fed-Std 209 oraz, w zakresie czystości mikrobiologicznej powietrza, do znanej powszechnie klasyfikacji przedstawionej w 1976 roku przez Amerykańskie Stowarzyszenie Chirurgów Ortopedów:
- Federal Standard 209e, Airborne Particulate Cleanliness Classes in Cleanrooms and Clean Zones, September 11, 1992,
- Definition of surgical microbiologic clean air, CORE (the Committee on Operating Room Environment), American College of Surgeons, January 1976, Bulletin of the College of Surgeons.
Zalecenia dotyczące oceny czystości pyłowej i mikrobiologicznej pomieszczeń szpitalnych zawarte w normie niemieckiej DIN 1946-4:2008-12 [22] zostaną przedstawione w rozdziale poświęconym temu standardowi.
Nowe wymagania w niemieckiej normie i wytycznych (...)
Klasy czystości mikrobiologicznej pomieszczeń (...)
Recyrkulacja powietrza (...)
Parametry pracy systemu wentylacji i klimatyzacji podczas testu (...)
Układ filtracji powietrza (...)
Określenie stopnia ochrony i efektu ochronnego (...)
Monitoring mikrobiologiczny (...)
Kontynuacja tej tematyki w jednym z kolejnych wydań Ch&K.
