Tak – warto, jeśli zajmujemy się chłodnictwem lub klimatyzacją pracującą w oparciu o czynniki syntetyczne. W odniesieniu do CFC i HCFC (w tym R12 i R22) – wymogi są jednoznaczne. W odniesieniu do HFC (np. R134a, R404A, R407C, R410A, R507) – obecnie lepiej mieć „ozonowe” świadectwo, aby uniknąć kłopotów i tłumaczeń przy kontroli inspekcji ochrony środowiska. Poza tym, na szkoleniu zawsze można się czegoś wartościowego nauczyć lub coś istotnego sobie przypomnieć…

Substancje kontrolowane: CFC i HCFC

Wszyscy, którzy chcą zajmować się serwisem instalacji zawierających czynniki CFC i HCFC (w tym R22) – muszą dysponować świadectwem kwalifikacji wydanym zgodnie z ustawą o substancjach zubażających warstwę ozonową (ustawą o SZWO). Taki wymóg obowiązuje od 2004 r.

Czynnika R12 (CFC-12) nie wolno już stosować od 10 lat, ale urządzenia napełnione tą substancją kontrolowaną można jeszcze sporadycznie spotkać, choćby u sadowników, czy w szpitalach. Instalacje takie można legalnie użytkować, pod warunkiem wykonywania wymaganych prawem okresowych przeglądów szczelności, właściwego oznakowania i prowadzenia dokumentacji. Natomiast, jeśli naprawa wymagałaby odzyskania czynnika, to oczywiście zabronione jest dopełnianie takiego urządzenia freonem R12. Odzyskany czynnik CFC należy traktować jako odpad niebezpieczny o kodzie 14 06 01* i należy go przekazać do utylizacji do uprawnionego do tego celu podmiotu.

W karcie urządzenia firma serwisowa powinna potwierdzić odzysk odpadowego czynnika oraz jego zabranie od operatora. Nie zaszkodzi także przekazać klientowi dodatkowy protokół stwierdzający przejęcie CFC przez serwisanta. Dokument taki może przydać się operatorowi do rozliczenia ewentualnych opłat za korzystanie ze środowiska z tytułu emisji freonów. Stawka opłaty za emisję CFC generowaną lub stwierdzoną w 2014 r. wynosi aż 188,98 zł/kg (dla HCFC: 59,83 zł/kg; dla HFC: 29,92 zł/kg).

Kariera czynników z grupy HCFC także się kończy. Dopełnianie instalacji zregenerowanym R22 pochodzącym z udokumentowanego odzysku dozwolone jest tylko do końca grudnia 2014 r. Pamiętajmy jednak, że w Polsce wciąż wiele instalacji chłodniczych pracuje na R22. Kto chciałby dziś lub w przyszłości przeprowadzić kontrolę szczelności, albo odzyskać czynnik i zdemontować stare urządzenie z HCFC – temu będzie niezbędne ozonowe świadectwo kwalifikacji. No – chyba że w międzyczasie będzie można wreszcie uzyskać nowy certyfikat F-gazowy, który w Polsce najprawdopodobniej będzie uprawniał do serwisowania zarówno urządzeń zawierających HFC, jak i HCFC i CFC.

F-gazy: HFC

Unijne Rozporządzenie 842/2006 wymaga, aby urządzenia zawierające HFC były serwisowane wyłącznie przez osoby dysponujące certyfikatem F-gazowym. Oprócz „świeżo” przyjętej Chorwacji, Polska jest jedynym państwem członkowskim Unii Europejskiej, które jeszcze nie wydało przepisów uszczegóławiających to prawo.

W dwuletnim okresie od lipca 2009 r. do końca czerwca 2011 r., świadectwo kwalifikacji uzyskane zgodnie z ustawą o SZWO było formalnie uznawane za tymczasowy certyfikat personalny w zakresie F-gazów. Według Rozporządzenia 842/2006, certyfikaty tymczasowe pozostawały w mocy wyłącznie do 3 lipca 2011 r., a od kolejnego dnia – każdego serwisanta branży chłodnictwa i klimatyzacji w Europie obowiązuje bezwzględny wymóg posiadania pełnowartościowego certyfikatu F-gazowego.

Wiemy, że któraś z rzędu wersja założeń do projektu polskiej połączonej ustawy o F-gazach i o SZWO została zatwierdzona przez Radę Ministrów w sierpniu 2013 r. Wydaje się jednak, że będzie ona znów wymagała poprawek – mając na uwadze brukselski kompromis w sprawie przyszłości czynników HFC, o którym pisaliśmy w numerze 1-2/2014 Chłodnictwa & Klimatyzacji.

Na razie, zamiast ustawy o F-gazach – w lipcu 2011 r. na stronie internetowej Ministerstwa Środowiska opublikowano komunikat zatytułowany następująco: „Informacja dotycząca certyfikatów przy wykorzystywaniu niektórych fluorowanych gazów cieplarnianych w sektorze chłodnictwa, klimatyzacji i pomp ciepła oraz w sektorze ochrony przeciwpożarowej po dniu 4 lipca 2011 r.”

W komunikacie czytamy m.in., że minister wskaże jednostkę certyfikującą personel dopiero po wejściu w życie odpowiedniej ustawy, a dalej – że „do tego czasu, przy wykorzystywaniu niektórych F-gazów (…) zastosowanie powinny mieć świadectwa kwalifikacji uzyskane na podstawie ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o substancjach zubożających warstwę ozonową.”

Oczywiście, jakikolwiek komunikat urzędowy nie stanowi źródła prawa. Niemniej jednak, podczas prowadzonych kontroli – inspektorzy WIOŚ proszą o okazanie „ozonowego” świadectwa kwalifikacji nawet, jeśli firmy zajmują się serwisem wyłącznie urządzeń zawierających F-gazy. Doświadczenie dowodzi, że przedstawienie takiego dokumentu „załatwia” temat i pozwala uniknąć straty czasu na wyjaśnienia, czy na potencjalną sprawę sądową…

Ponadto, dopiero wspomniana polska ustawa wprowadzi system kar stosowanych w przypadkach nieprzestrzegania unijnego prawa o F-gazach. Pamiętajmy jednak, że postanowienia określone w Rozporządzeniu 842/2006 obowiązują nas bezpośrednio już od lipca 2007 r., więc powinniśmy ich przestrzegać. Inspektorzy WIOŚ od kilku lat egzekwują takie nakazy, jak dokonywanie okresowych przeglądów szczelności, czy prowadzenie dokumentacji (kart) urządzeń zawierających HFC. Jeśli stwierdzą naruszenie tych przepisów, to w protokole pokontrolnym nakażą usunięcie uchybień, a gdy ktoś tego nie dokona w wyznaczonym terminie – to Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska ma obowiązek nałożenia kary na podstawie przepisów regulujących działalność WIOŚ.

Do jakich czynności wymagane jest pozwolenie środowiskowe?

Przy okazji warto wspomnieć, że – o ile strony nie ustalą inaczej – wytwórcą wszelkich odpadów generowanych podczas prac serwisowych jest firma instalacyjno-serwisowa. Aktualnie, polskie prawo dopuszcza, aby bez urzędowego pozwolenia wytwarzać odpady (nawet niebezpieczne) podczas prac serwisowych oraz aby tymczasowo gromadzić je (przechowywać) w miejscu ich wytworzenia (tj. u klienta). Firma serwisowa może także bez zezwolenia transportować odpady wytworzone przez siebie, czyli może przewozić m.in. odzyskany odpadowy czynnik chłodniczy, olej sprężarkowy, zużyte filtry, zdemontowane elementy instalacji itp. Niestety, wstawienie tych odpadów do własnego magazynu firmy serwisowej – jest uznane za „zbieranie odpadów”, a na taką działalność wymagane jest stosowne zezwolenie środowiskowe… Trzeba też pamiętać o konieczności prowadzenia szczegółowej ewidencji odpadów oraz składania corocznych sprawozdań w tym zakresie.

Michał DOBRZYŃSKI
ekspert w zakresie legislacji dot. czynników chłodniczych