Zagadnienia klimatu a bezpieczeństwo zabytków
Ocena użytkowników: / 0
SłabyŚwietny 
Data dodania: 05.10.2017

Publikacja dotyczy zagadnienia klimatu w otoczeniu zabytków i zależności między oddziaływaniem klimatu a przebiegiem procesów niszczenia. Omawia oddziaływanie klimatu zewnętrznego a przede wszystkim klimatu wnętrz, w których znajdują się zabytki. Omawia czynniki destabilizujące klimat oraz skutki nierównowagi klimatycznej – uszkodzenia mechaniczne powodowane „pracą materiałów” i zagrożenia mikrobiologiczne. Wskazuje potrzebę stałego monitorowania parametrów klimatu, bieżącego analizowania wyników monitoringu i możliwości dokonywania niezbędnych korekt, poprawiających warunki przechowywania zabytków. 

 

Klimat w otoczeniu zabytków − pomiary

 

W grupie zewnętrznych czynników niszczących jednym z najpotężniejszych jest klimat. Stan każdego obiektu zależy od tego, gdzie i jak go przechowujemy, jakie warunki klimatyczne panują w jego otoczeniu. Nieuchronność oddziaływania klimatu staje się oczywista, jeśli uzmysłowimy sobie, że o ile oddziaływanie światła, ciepła, wody, uszkodzeń mechanicznych i biologicznych możemy ograniczać lub nawet całkowicie wyeliminować, o tyle otaczający klimat oddziałuje zawsze. Ważne jest zatem, by to oddziaływanie nie przyspieszało procesów destrukcji, by świadomie kontrolować i kształtować warunki klimatyczne, dążąc do ich możliwie największej optymalizacji.

 

Klimat najprościej opisujemy wartościami temperatury oraz wilgotności względnej powietrza. Istotne znaczenie ma również śledzenie temperatury punktu rosy, prędkości przepływów powietrza, ciśnienia, ale przede wszystkim częstotliwości wahań na osi czasu.

 

Wilgotność względna powietrza jest wartością zmienną, zależną od aktualnej zawartości pary wodnej i od temperatury powietrza. Pojęcie wilgotności względnej powietrza zdefi niowano i wprowadzono około roku 1800.

 

2017 7 49 1

 

Pierwsze pomiary wilgotności prowadzono jednak znacznie wcześniej, już bowiem Leonardo da Vinci projektował i budował przyrządy do jej mierzenia [1, 2]. Pomiary wykonywano najrozmaitszymi urządzeniami wykorzystującymi zasadę zmian objętości materiałów higroskopijnych organicznych lub mineralnych. Wiele z tych sposobów przetrwało do dziś, jak choćby orientacyjne wskaźniki wykorzystujące zmiany barwy soli kobaltu w powietrzu o różnej wilgotności.

 

 

2017 7 48 1

Fot. 1. Przykład wskaźnika, w którym poziom wilgotności względnej powietrza sygnalizuje barwa chlorku kobaltu. W postaci bezwodnej ma on barwę niebieską. W wilgotnym powietrzu chlorek kobaltu przechodzi w formę dwuwodnego hydratu o barwie różowej. W miarę wzrostu wilgotności chlorek dąży do postaci sześciowodnej o barwie czerwonej. Solami kobaltu barwi się silikażel lub papierki wskaźnikowe sygnalizujące poziom wilgotności silikażelu stabilizującego klimat w kasetach i gablotach muzealnych

 

 

Rozwój badań nad technikami pomiarowymi następował na przestrzeni XIX wieku i był odpowiedzią na zapotrzebowanie unowocześniającego się suszarnictwa drewna i zboża. Przełomem było wynalezienie psychrometru (gr. psychros – zimny), przyrządu złożonego z dwóch termometrów, z których jeden wskazuje temperaturę normalną, a drugi obniżoną ciepłem parowania wody. Podstawę pomiaru stanowi fakt, że parowanie, a zatem i ochładzanie mokrego termometru, zachodzi tym szybciej, im bardziej suche jest powietrze w otoczeniu. Psychrometr do dziś jest urządzeniem przydatnym, obiektywnym, używanym do skalowania i legalizowania współczesnej elektronicznej aparatury pomiarowej.

 

W Polsce kontrola parametrów klimatu otaczającego dzieła sztuki stawała się standardem w latach 50. i 60. Najpierw do szerokiej praktyki konserwatorskiej i muzealnej weszły higrometry (gr. hygros – wilgotny) i higrografy włosowe, potem termohigrografy. Te ostatnie były szczególnie wygodne dla konserwatorów i muzealników, stąd obecne są w wielu muzach do dziś. Mimo fabrycznie dopuszczalnego błędu pomiaru w granicach ±5%, mimo częstej konieczności regeneracji i skalowania, wykres (termohigrogram) był bardzo wygodny, ponieważ wyniki pomiaru były zapisywane w formie krzywych, bez konieczności jakiegokolwiek przetwarzania danych. Jednym rzutem oka pozwalało to ocenić prawidłowość klimatu lub jego niestabilność. Stosunkowo duże rozmiary termohigrografów utrudniały pomiar np. w ciasnych przestrzeniach, miejscach z różnych powodów dla konserwatorów interesujących. Termohigrografy nie były także dostatecznie dokładne dla potrzeb badawczych.

 

Z czasem zaczęto wykorzystywać zasadę zmiany oporu elektrycznego materiałów wilgotnych. Na tej właśnie zasadzie oparte są wszystkie współczesne mierniki elektroniczne. Dzisiejsze mierniki i rejestratory parametrów klimatu są zminiaturyzowane, wygodne, bezprzewodowe, z własną wbudowaną pamięcią, z możliwością transmisji danych drogą radiową itd. Wadą ich jest jednak uciążliwa konieczność okresowego kalibrowania. Oprócz profesjonalnego sprzętu pomiarowego na rynku dostępne są masowo produkowane tanie mierniki, chętnie kupowane przez konserwatorów do indywidualnych pracowni. Ich jakość bywa jednak niekiedy tak zła, że wyniki pomiarów mogą być całkowicie niewiarygodne.

 

Dokonując zakupu taniego miernika lub tzw. stacji meteo, powinniśmy w sklepie poprosić o pokazanie co najmniej trzech egzemplarzy. Tylko wtedy, jeśli wskazania wilgotności i temperatury będą na wszystkich przyrządach identyczne, można uznać sprzęt za wiarygodny. I tak należy się jednak liczyć z faktem, że w bliżej nieokreślonym czasie nastąpi rozkalibrowanie miernika i jego wskazania mogą zacząć daleko odbiegać od rzeczywistości. Tego rodzaju jednorazowy sprzęt jest wówczas w ograniczonym zakresie użyteczny − bardziej jako wskaźnik stabilności klimatu, niż jego rzeczywistych parametrów.

 

Do oceny klimatu wnętrza nie wystarcza tylko pomiar parametrów powietrza. Pomiar temperatury materiałów, dokonywany pirometrem służy wyliczeniu ile stopni, jaka „odległość”, dzieli powierzchnie przegród i przedmiotów od punktu rosy, czyli jak dalekie jest zagrożenie kondensacją.

 

 

2017 7 49 2

Fot. 2. Jeśli w chwili zakupu tanie mierniki wskazują rozbieżne dane parametrów powietrza – nie należy ich po prostu kupować

 

 

Klimat zewnętrzny a klimat wnętrza

 

W naszej strefi e klimatycznej średnie wilgotności względne powietrza na zewnątrz są dość wyrównane. Najbardziej suchymi miesiącami są maj i czerwiec (śr. RH 68%), a najbardziej wilgotnymi – listopad (88%) i grudzień (90%). Średnie zimowe wilgotności w Polsce wynoszą w styczniu – około 82%, w lutym – około 86%, w marcu – około 78%.

 

Składające się na średnią amplitudy dobowe mają jednak dość znaczny rozrzut. W okresie jesieni wynoszą przeciętnie 20÷25%, latem są nieco większe i wynoszą 30÷35% [3].

 

Specyficzne warunki klimatyczne w Polsce wytwarzają się w okresach letnich upałów. Dobowe amplitudy wilgotności osiągają wtedy wartość nawet do 80%, podobnie jak to ma miejsce w krajach o klimacie gorącym.

 

Innym fenomenem są zjawiska klimatyczne, do których dochodzi podczas silnych, długotrwałych mrozów w zimie, zwłaszcza przynoszonych przez wyże syberyjskie. Mimo że wilgotność względna powietrza może wówczas nie odbiegać wiele od przeciętnej, to jego niska temperatura decyduje o stosunkowo małej zawartości wody (wilgotność bezwzględna). W praktyce oznacza to, że nawet nieznaczne podgrzanie takiego powietrza po przejściu do wnętrza budowli, powoduje drastyczny spadek jego wilgotności względnej, a to z kolei uruchamia mechanizm przesuszania i tzw. „pracy” materiałów higroskopijnych.

 

Skoki zewnętrznej temperatury i wilgotności względnej powietrza są amortyzowane i „wygładzane” mniej lub bardziej skutecznie przez budowlę. W rezultacie we wnętrzu wytwarzają się warunki, które tylko w określonym stopniu stanowią odbicie warunków zewnętrznych. Jest to tzw. naturalny mikroklimat wnętrza.

 

 

2017 7 50 1

 Fot. 3. Malutka kaplica w miejscowości Barbarka pod Toruniem − przykład pokazujący jak bardzo prosta budowla, wykonana w konstrukcji ryglowej z wypełnieniem ceglanym, mimo cieniutkich ścian znakomicie radzi sobie z „wygładzaniem” wahań klimatu zewnętrznego a) drzewa otaczające kaplicę sprzyjają stabilizacji klimatu; b) warunki klimatyczne w okresie dwóch miesięcy − widać, że dobowe amplitudy wilgotności osiągające na zewnątrz wartość niekiedy nawet wyższą od 50% wewnątrz redukowane są do kilku zaledwie procent; c) warunki klimatyczne w okresie tygodnia − do wyraźniejszych zmian wilgotności i temperatury powietrza dochodzi, kiedy podczas mszy odprawianej w niedzielę o godz. 13 szeroko otwierane są drzwi kapliczki. W deszczową niedzielę 7 sierpnia spowodowało to wzrost wilgotności o około 8%; d) warunki klimatyczne w okresie tygodnia − w kolejną niedzielę 14 sierpnia obserwujemy jedynie płytkie wahania wilgotności i temperatury, natomiast msza w upalne święto 15 sierpnia wiązała się ze spadkiem wilgotności o 7% i wzrostem temperatury o 2°C. Biorąc po uwagę fakt, że drzwi stanowią niemal 1/4 powierzchni ściany zachodniej, a podczas godzinnej mszy pozostają cały czas szeroko otwarte, następuje wielokrotna wymiana całego powietrza we wnętrzu. Ani to, ani oddechy wiernych szczelnie wypełniających wnętrze nie są w stanie zmienić klimatu w sposób drastyczny. Świadczy to, że wnętrze ma znakomitą zdolność buforowania wahań, dzięki czemu jego naturalny mikroklimat charakteryzuje się dużą stabilnością (badania i opr. wyników B. J. Rouba, L. Tymińska-Widmer).

 

 

Pojęcie naturalnego klimatu budowli

 

Naturalny mikroklimat wnętrza jest kształtowany przez: 

 

  • lokalizację budynku i warunki klimatyczne w najbliższym otoczeniu – kierunek wiatrów, ich siłę itp. 
  • typ architektury, określone rozwiązania konstrukcyjne, kubaturę budowli, 
  • termoizolacyjność murów zależną od użytego budulca, grubości, obecności warstw izolujących (współcz. K), 
  • wilgotność a także paroprzepuszczalność murów i tynków,
  • termoizolacyjność okien, kierunek, na który wychodzą, nasłonecznienie okien, 
  • nasłonecznienie lub ocienienie całej budowli, 
  • obecność i masę substancji higroskopijnych we wnętrzu (zasłony, dywany, drewno nie pokryte szczelnymi lakierami itp.).

 

Naturalny mikroklimat nieogrzewanego wnętrza na ogół podąża, z większym lub mniejszym opóźnieniem, za klimatem zewnętrznym. Im większe opóźnienie, tym stabilniejsze są warunki wewnątrz i tym korzystniejsze dla zabytków i dla samego obiektu.

 

Naturalny mikroklimat nieogrzewanych budowli sprawia, że w ich wnętrzach w zimie panuje dość niska temperatura i stała wilgotność względna powietrza, bliska zewnętrznej. Na przykład w nieogrzewanych kościołach, zwłaszcza zawilgoconych, często mamy do czynienia z nawet bardzo wysokimi wartościami wilgotności − najniższe (około 70%) przypadają zazwyczaj na wrzesień, najwyższe (około 80%, okresowo aż nawet do 90 ÷ 95%) występują zazwyczaj w grudniu i lutym [4−7].

 

Natomiast we wnętrzach ogrzewanych w zimie drastycznie spada wilgotność. Szczególne problemy występują, za sprawą opisanego wyżej mechanizmu, w okresach syberyjskich wyżów przynoszących mroźne powietrze. Często są nawet problemy z określeniem prawdziwej wartości wilgotności, ponieważ pomiar w jej niskich obszarach jest obarczony dużym błędem i wielu producentów zastrzega próg czułości urządzeń na granicy 20% RH. W okresach długotrwałych mrozów wilgotność we wnętrzach spada albo poza możliwości pomiarowe urządzenia, albo w miernikach, których skala zaczyna się od zera – wynosi kilka do kilkunastu procent.

 

 

2017 7 51 1

Fot. 4. Figura św. Rocha w małej, nieogrzewanej XVII-wiecznej kaplicy. Fotografi a wykonana rok przed wywiezieniem na wystawę pokazuje ją w dobrym stanie

 

 

2017 7 51 2

Fot. 5. Na wystawie w muzeum rzeźba jest nadal w dobrym stanie

 

 

Czynniki destabilizujące klimat wnętrz i skutki nierównowagi klimatycznej

 

Czynniki destabilizujące naturalny klimat to: 

 

  • niewydolność lub błędy systemów wentylacyjnych (zwłaszcza przy dużych grupach zwiedzających, gości imprez, wiernych w kościołach itp.),
  • mokre i zimne mury, 
  • nieodpowiednie ogrzewanie, szczególnie w połączeniu z niekompatybilnymi materiałami wykończeniowymi (tynki, farby o zbyt małej paroprzepuszczalności itp.).

 

Przez nieodpowiednie ogrzewanie, zmieniające naturalny mikroklimat wnętrza w sposób niekorzystny, należy rozumieć przedewszystkim systemy działające pulsacyjnie, okresowo, okazjonalnie. Głównym niebezpieczeństwem są: zintensyfi kowanie „pracy materiałów” oraz duże prawdopodobieństwo prowokowania kondensacji. Z kolei wadą systemów o wysokiej temperaturze czynnika grzewczego, jest przesuszanie powietrza, powodowanie intensywnej cyrkulacji, porywanie ciepła do góry, przyspieszanie brudzenia. Zjawiska klimatyczne powstające w wyniku działania ogrzewania powinny być precyzyjnie kontrolowane, ponieważ zrozumiawszy ich mechanizm można na czas dokonać korekt, które zapobiegną wielu zniszczeniom.

 

Następstwa nierównowagi klimatycznej obejmują dwie główne grupy zagrożeń, dotyczących wszystkich rodzajów obiektów:

 

  • osłabianie substancji i uwidaczniające się z czasem uszkodzenia mechaniczne, do których dochodzi w wyniku skumulowania skutków zmian wymiarowych i powstających naprężeń, czyli tzw. „pracy materiałów”, 
  • zagrożenia mikrobiologiczne.

 

Niektórych rodzajów obiektów dotyczą również inne, powodowane nierównowagą klimatyczną, zagrożenia. Oprócz wspomnianego już przyspieszonego brudzenia można tu wymienić zjawiska elektrostatyczne, migrację i krystalizację soli, migrację składników materii rozpuszczalnych w wodzie, korozję metali itd.

 

 

2017 7 51 3

Fot. 6. Po zakończeniu wystawy rzeźba przez półtora roku przechowywana była w ciepłym wnętrzu mieszkalnym, co doprowadziło do drastycznego przesuszenia drewna

 

 

2017 7 51 4

Fot. 7 W lutym 2014 w dniu powrotu rzeźby do kaplicy była ona już niestety w zupełnie innym stanie. Przesuszone drewno zmniejszyło swoją objętość tak znacznie, że zabrakło podłoża dla polichromii „wiszącej w powietrzu”

 

 

2017 7 51 5

Fot. 8. Zawilgocenie murów potęguje nierównowagę klimatyczną. W tym kościele w latach 80. przeprowadzono prace, które miały doprowadzić do jego osuszenia (drenaż). W latach 90. okolono kościół wysokim chodnikiem z jeszcze wyższym krawężnikiem. W rezultacie wywołano efekt wstawienia kościoła do „wanny z wodą”

 

 

2017 7 51 6

Fot. 9. We wnętrzu założono gresową posadzkę w szczelnej, współczesnej technologii, co przyspieszyło zmieniające mikroklimat kościoła odparowywanie wody do wnętrza przez mury, także procesy niszczenia ścian i ukrytych pod pobiałami dekoracji malarskich. Wart docenienia jest natomiast sposób poprowadzenia instalacji – na powierzchni, bez kucia i niszczenia ścian

 

 

Normy klimatyczne

 

(...)

 

 

Zależności między oddziaływaniem klimatu a przebiegiem procesów niszczenia

 

(...)

 

 

Potrzeba stałego monitorowania parametrów klimatu

 

(...)

 

 

Analiza wyników monitoringu i możliwości korygowania klimatu

 

(...)

 

 

Podsumowanie

 

Oceniając klimat i jego wpływ na chronione przez nas obiekty, musimy mieć świadomość, że nie istnieje możliwość „schowania się” za jakiekolwiek – mniej lub bardziej surowe normy.

 

Zmiany powodowane wahaniami klimatu rozgrywają się w pierwszym rzędzie w skali mikro i dlatego nawet bardzo zaawansowane procesy destrukcji mogą umykać naszej uwadze, wiele lat tocząc się niedostrzegalnie. Wahania klimatu działają jak „cichy zabójca”. Na przykład zachodzące pod wpływem naprężeń procesy degradacji łańcuchów celulozowych bardzo długo mogą pozostawać utajone. Gdybyśmy byli w stanie co pewien czas kontrolować w obrazach wytrzymałość płótna na zerwanie, spadek gęstości drewna, procesy zachodzące we wnętrzach rzeźb – moglibyśmy realnie oceniać, czy warunki przechowywania są dla nich bezpieczne, czy nie. Ponieważ jednak nie mamy narzędzi umożliwiających bezinwazyjne wykonywanie tego rodzaju testów, ocena prawdziwego wpływu klimatu na poszczególne zabytki ciągle jeszcze musi pozostawać oparta na doświadczeniach płynących z obserwacji analogii, zniszczeń, do których już doszło, na wnioskowaniu pośrednim.

 

To wszakże, co wiemy na pewno, to fakt istnienia prostej zależności – im bardziej niestabilny klimat w otoczeniu zabytku, tym szybciej zachodzą wywoływane przezeń procesy niszczenia. Z tego stwierdzenia wypływa kolejna prosta zależność – im bardziej zależy nam na spowolnieniu procesów niszczenia zabytku czy zbioru zabytków, tym większą wagę powinniśmy przykładać do dbania o stabilność klimatu i jego optymalne parametry. Rola opiekuna zabytków, zwłaszcza ich zbiorów w muzeach, czy kościołach nie może polegać na określaniu, jakie są graniczne parametry klimatu powodującego widoczne gołym okiem zniszczenia. Polega ona na takim spowalnianiu procesów niszczenia, aby do ich zauważalnych objawów dochodziło jak najpóźniej lub wcale.

 

Warunki przechowywania, jakie tworzymy oddanym pod naszą opiekę zabytkom zawsze wywierają wpływ na ich stan. Dlatego z problemami klimatu musimy się zmagać stale. Warto sobie przy tym powiedzieć, że dla poprawy warunków klimatycznych wokół zabytków wcale nie są potrzebne gigantyczne pieniądze. Najczęściej wystarcza dobra wola, wiedza i zdrowy rozsądek.

 

 

 

 prof. zw. dr hab. Bogumiła J. ROUBA
− Zakład Konserwacji Malarstwa i Rzeźby Polichromowanej,
Instytut Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa,
Wydział Sztuk Pięknych,
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

 

 

 

LITERATURA:

[1] J. GÓRSKI, M. MATEJAK: Zarys historii pomiaru wilgotności powietrza. Muzealnictwo nr 40. 1998. s. 145-150.

[2] P. KOZAKIEWICZ, M. MATEJAK: Higrometr − historia pomiaru wilgotności względnej powietrza. Wydział Technologii Drewna SGGW w Warszawie. dostęp: http://www.label.pl/po/higrometr.html

[3] Opracowania WIOŚ w Toruniu – roczny raport o stanie środowiska.

[4] B. J. ROUBA: Klimat we wnętrzach zabytkowych kościołów z punktu widzenia konserwatora dzieł sztuki [w:] Konserwacja, wzmacnianie i modernizacja budowlanych obiektów historycznych i współczesnych – materiały z konferencji naukowo-technicznej. Politechnika Świętokrzyska. Kielce 2001. s. 101–113.

[5] B. J. ROUBA: Badania klimatyczne [w:] Gotyckie malowidła ścienne w kościele św. Jakuba w Toruniu. wyd. ZPAP Toruń 2001. s. 131–151.

[6] B. J. ROUBA: Badania klimatyczne a problematyka konserwatorska, [w:] Od badań do konserwacji – Materiały konferencji – Toruń 23–24 października 1998 r. Wydawnictwo UMK Toruń 2002. s. 193–198 i inne.

[7] B. J. ROUBA: Pielęgnacja świątyni i innych zabytków. Książka nie tylko dla księży. Wydawnictwo Naukowe UMK. Toruń 2014.

[8] Hanna JĘDRZEJEWSKA: Zagadnienia techniczne w muzealnictwie. BMiOZ seria B. t. XXXII. 1972 r.

[9] http://nimoz.pl/pl/wydawnictwa/abc-profilaktyki-konserwatorskiej-w-muzeach

[10] ABC profi laktyki konserwatorskiej w muzeum. SERIA WYDAWNICZA Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów. Ochrona Zbiorów. zeszyt nr 3/2013 r. s. 40 i 41.

[11] T. ŁĘKAWA-WYSŁOUCH, B. J. ROUBA: Ocena wpływu zmiennych warunków klimatycznych na płócienne podłoża malarskie. AUNC Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo, Tom: XLIII. Toruń 2012. s. 257–286.

[12] B. J. ROUBA: Płótna jako podobrazia malarskie. Ochrona Zabytków 1985. (3-4). s. 222-244.

[13] B. J. ROUBA: Budowa techniczna obrazów XIX-wiecznych malowanych na handlowych podobraziach płóciennych i problematyka ich konserwacji. UMK-rozprawy. Toruń 1988 r.

[14] B. J. ROUBA: Podobrazia płócienne w procesie konserwacji. Wydawnictwo UMK. Toruń. 2000 r.

[15] T. KOZIELEC: Fotografi e na papierach solnych − wybrane zagadnienia technologiczne i konserwatorskie. Ochrona Zabytków. 2014. nr 1. s. 195−212.

 

 

 

 

POLECAMY WYDANIA SPECJALNE

  • Pompy ciepła 2023-2024

  • Pompy ciepła 2021-2022

  • Pompy ciepła 2022-2023

  • Katalog klimatyzatorów typu SPLIT. Edycja 2021

  • Katalog klimatyzatorów typu SPLIT. Edycja 2022

  • Katalog klimatyzatorów typu SPLIT. Edycja 2023

  • Pompy ciepła 2020-2021

  • Katalog klimatyzatorów typu SPLIT. Edycja 2020

  • Pompy ciepła 2019-2020

  • Katalog klimatyzatorów typu SPLIT. Edycja 2019

Katalog firm chłodnictwo, klimatyzacja, wentylacja

CHŁODNICTWO: Agregaty (chillery) chłodzone powietrzem, Agregaty (chillery) chłodzone wodą, Agregaty absorpcyjne, Agregaty skraplające, Aparatura kontrolno-pomiarowa, Chłodnice, Chłodnictwo w transporcie, Chłodziwa i nośniki ciepła, Czynniki chłodnicze, Dry-coolery, Drzwi chłodnicze (okucia, akcesoria), Elementy rozprężające, Filtry - osuszacze czynnika chłodniczego, Komory chłodnicze i zamrażalnicze, Kontenery chłodnicze, Maszyny do produkcji lodu (płatkarki, kostkarki), Materiały termoizolacyjne, Meble chłodnicze i zamrażalnicze, Monobloki chłodnicze, Odolejacze, separtory, Oleje sprężarkowe, Płyty warstwowe, Pompy cyrkulacyjne, Silniki, Siłowniki, Sprężarki chłodnicze, Tunele mroźnicze (kriogeniczne), Układy i aparatura regulacyjna, zabezpieczająca i nadzorująca, Urządzenia rozmrażające, Wieże chłodnicze, Wyłączniki i przekaźniki czasowe, Wymienniki ciepła (parowacze, skraplacze), Wymienniki płytowe, Zasobniki chłodu, Zawory, Zespoły spręzarkowe, Pozostałe akcesoria, Projektowanie, badania, doradztwo techniczne, certyfikacja.

KLIMATYZACJA i WENTYLACJA: Aparatura kontrolno-pomiarowa, Aparaty grzewczo-wentylacyjne, Centrale klimatyzacyjne monoblokowe, Centrale klimatyzacyjne rooftop, Centrale klimatyzacyjne sekcyjne, Chłodnice/nagrzewnice kanałowe, Czerpnie i wyrzutnie, Filtry powietrza, Kanały wentylacyjne, Klapy ppoż. (oddymiające, odcinające), Klimakonwektory, Klimatyzacja samochodowa, Klimatyzatory kompaktowe (przenośne, okienne), Klimatyzatory split, Klimatytory multi splity, Kolektory słoneczne, Kratki, nawiewniki, dysze, Kurtyny powietrzne, Materiały termoizolacyjne, Nasady kominowe, wywietrzniki, Nawilżacze (parowe, zraszające, ultradźwiękowe, komory zraszania), Oczyszczacze powietrza, Odciągi miejscowe, Okapy kuchenne, Osuszacze powietrza, Pompy ciepła, Pompy cyrkulacyjne, Przepustnice, Rekuperatory i regeneratory do odzysku ciepła, Siłowniki, Stropy, belki chłodząco-grzejące, Systemy Super Multi, Szafy klimatyzacji precyzyjnej, Tłumiki hałasu, Układy i aparatura regulacyjna, zabezpieczająca i nadzorująca, Wentylatory dachowe, Wentylatory oddymiające, przeciwwybuchowe, chemoodporne, Wentylatory osiowe, Wentylatory promieniowe, Wentylatory strumieniowe (oddymiające), Wymienniki gruntowe, Pozostałe akcesoria, Projektowanie, badania, doradztwo techniczne, certyfikacja.

MATERIAŁY, NARZĘDZIA, PRZYRZĄDY, AKCESORIA: Izolacje akustyczne, termiczne, Materiały i przyrządy lutownicze i spawalnicze, Materiały uszczelniające, Narzędzia, Rury, kształtki, akcesoria, Urzadzenia i środki czyszczące, Urządzenia do inspekcji i czyszczenia systemów wentylacyjno-klimatyzacyjnych, Urządzenia do usuwania i napełniania instalacji chłodniczych; recyklingu czynników chłodniczych, Wibroizolacje, Zamocowania i tłumiki drgań.

INNE: Zrzeszenia i organizacje, Oprogramowanie komputerowe, Portale internetowe, Targi, wystawy, szkolenia.