W niniejszej publikacji omówione zostały zasady wprowadzania wentylatorów na rynek. Autor zwrócił szczególną uwagę, na fakt, że wprowadzany wyrób powinien spełniać wymagania wszystkich dyrektyw, które mają do niego zasto-sowanie, za co odpowiedzialność ponosi jego producent. Podstawą dopuszczenia do obrotu i użytkowania wentylatorów jest wystawiona przez producenta Deklaracja Zgodności WE oraz oznakowanie wyrobu CE. 

Zasady swobodnego przepływu wyrobów w UE
     Kluczowym zagadnieniem dla funkcjonowania dzisiejszego jednolitego rynku wyrobów Unii Europejskiej (UE) są zasady związane ze swobodnym przepływem wyrobów w jego obrębie.

Zasady bezpieczeństwa
     U podstaw filozofii swobodnego przepływu wyrobów leżą zasady bezpieczeństwa wyrobów, które do obrotu dopuszczają tylko wyroby bezpieczne tj. takie, które podczas stosowania nie zagrażają życiu i zdrowiu człowieka oraz środowisku. Podstawowe wymagania bezpieczeństwa zawarte są w dyrektywach Nowego Podejścia (NP) wypełniających rolę obligatoryjnych przepisów prawnych przyjętych przez wszystkie państwa członkowskie UE. Dyrektywy te zostały wprowadzone w ramach tzw. Nowego Podejścia do technicznej harmonizacji i normalizacji opierającego się na następujących zasadach:
● harmonizacja ustawodawcza została ograniczona tylko do zasadniczych wymagań bezpieczeństwa,
● tylko wyroby spełniające zasadnicze wymagania mogą być wprowadzone do obrotu,
● europejskie normy zharmonizowane z dyrektywami zapewniają spełnienie zasadniczych wymagań na podstawie domniemanej zgodności,
● stosowanie norm zharmonizowanych jest dobrowolne.

     Wyrób spełniający zasadnicze wymagania dopuszczony do obrotu w jednym państwie UE jest automatycznie dopuszczany do obrotu w pozostałych krajach wspólnoty. Obecnie wprowadzono 29 dyrektyw NP obejmujących swym zakresem różne sektory wyrobów w tym część z nich dotyczy obszaru wentylatorów.

Zasady odpowiedzialności i nadzoru rynku
     Kolejnym filarem swobodnego przepływu wyrobów są zasady odpowiedzialności producenta za wyrób wprowadzany do obrotu i stosowania oraz zasady nadzoru rynku, które mają zapobiegać i dyscyplinować producenta przed wprowadzaniem na rynek wyrobów niebezpiecznych.
     Dyrektywy NP nakładają na producenta obowiązek ponoszenia odpowiedzialności za bezpieczeństwo wyrobów, bo tylko on ma prawo składania i wypełniania takiej deklaracji. Dyrektywy nakładają również obowiązek na państwa członkowskie UE zorganizowania skutecznego systemu nadzoru rynku w obrębie każdego państwa w oparciu o własne przepisy zgodne z ustaleniem tych dyrektyw. I tak w Polsce organy kontroli rynku mogą ukarać producenta w trybie administracyjnym za wprowadzenie do obrotu wyrobu niebezpiecznego grzywną zależną od stopnia szkodliwości czynu.
     Odpowiedzialność producenta za bezpieczeństwo wyrobu jest wzmocniona dodatkowo przez dyrektywę 85/374/EWG dotyczącą odpowiedzialności za wadliwy wyrób. Na podstawie tej horyzontalnej dyrektywy producent ponosi również odpowiedzialność prawną za szkody wyrządzone przez wadliwy wyrób osobom oraz w mieniu.

Zasady oceny zgodności wyrobów
     W ramach tzw. Globalnego Podejścia określone zostały zasady do badań i certyfikacji wyrobów, takie aby w stosunku do wyrobów podlegających pod dyrektywy NP można było stosować jednolity i spójny system oceny zgodności bezpieczeństwa wyrobów.
     W oparciu o te zasady na podstawie decyzji Rady 93/465/EWG przyjęto modułowy system oceny zgodności wyrobów oraz znakowania wyrobu symbolem CE. Każda dyrektywa NP ma przyporządkowane procedury oceny zgodności zależne od poziomu ryzyka stwarzanego przez wyrób, które są budowane w oparciu o podstawowe moduły zawarte w wymienionej wyżej decyzji.
     Poszczególne podstawowe moduły oceny zgodności określają, kto ma uprawnienia do wykonania czynności oraz jakie działania należy przeprowadzić aby zgodność wyrobu była zapewniona.
     Podstawowe moduły w tzw. uproszczonym systemie oceny zgodności wyrobów są następujące:
     Moduł A – wewnętrzna kontrola produkcji. Producent samodzielnie ocenia wyrób i deklaruje zgodność.
     Moduł B – badanie typu. Badanie typu wyrobu wykonuje trzecia strona niezależna od producenta tzw. jednostka notyfikowana.
     Moduł C – zgodność z typem. Producent dokonuje zgodności wyrobu z wzorcem wyrobu, który podlegał badaniu typu.
     Moduł D – zapewnienie jakości produkcji. Producent posiada nadzorowany przez jednostkę notyfikowaną system jakości PN-EN ISO 9001:2001 w części dotyczącej produkcji.
     Moduł E – zapewnienie jakości wyrobu. Producent posiada nadzorowany przez jednostkę notyfikowaną system jakości PN-EN ISO 9001:2001 w części dotyczącej kontroli i odbioru końcowego wyrobu.
     Moduł F – weryfikacja wyrobu. Jednostka notyfikowana sprawdza w fazie produkcji wyroby na zgodność z wzorcem wyrobu, który podlegał badaniu typu.
     Moduł G – weryfikacja produkcji jednostkowej. Jednostka notyfikowana sprawdza w fazie produkcji każdy wyrób.
     Moduł H – pełne zapewnienie jakości. Producent posiada nadzorowany przez jednostkę notyfikowaną system jakości PN-EN ISO 9001:2001 dla fazy projektowania, produkcji, kontroli i odbioru końcowego wyrobu.

     Na podstawie przedstawionych modułów można budować 7 procedur podstawowych oceny zgodności, które maja zastosowanie w Dyrektywach NP a mianowicie: procedura wg modułu A, procedura wg modułów B + C, procedura wg modułów B + D, procedura wg modułów B + E, procedura wg modułów B + F, procedura wg modułu G, procedura wg modułu H.
     Procedury te przewidują w ocenie zgodności wyrobu dla wyrobów o niskim ryzyku tylko uczestnictwo producenta (procedura wg modułu A) oraz odpowiednio do wzrastającego stopnia ryzyka wyrobu uczestnictwo jednostki notyfikowanej i producenta (pozostałe procedury). (...)

Zasady oznakowania CE wyrobu
     Dyrektywy NP wymagają od producenta aby wyroby spełniały zasadnicze wymagania odpowiednich dyrektyw oraz aby ocena zgodności była prowadzona wg właściwych procedur do tych dyrektyw. W takim przypadku producent ma obowiązek wystawić Deklarację Zgodności WE oraz oznakować wyrób symbolem CE – europejskiej zgodności od pierwszych liter francuskiego wyrażenia Conformite Europeenne.
     Jeżeli w ocenie zgodności w fazie produkcji uczestniczy jednostka notyfikowana to obok CE umieszczany jest jej numer.

Charakterystyka wentylatorów
     Wentylatory można klasyfikować wg różnych kryteriów, takich jak:
● przeznaczenie,
● miejsce zainstalowania,
● warunki środowiskowe pracy,
● droga przepływu medium względem osi wirnika,
● sposób sprzęgnięcia napędu.

     Jednak z punktu widzenia omawianej tematyki najistotniejszym kryterium podziału wentylatorów jest ich zakres przeznaczenia i związane z tym stosowane rozwiązania konstrukcyjne, które mają istotny wpływ na towarzyszące im przy używaniu zagrożenia.
     Stosując kryterium przeznaczenia, w sposób jak najbardziej ogólny, wentylatory stosowane w obiektach budowlanych można podzielić na:
● przeznaczone do celów przemysłowych,
● przeznaczone do celów domowych i biurowych.

     W przypadku wentylatorów przemysłowych możemy mówić między innymi o wentylatorach: dachowych, kanałowych, ściennych, wbudowanych w maszyny i różne urządzenia techniczne.
     W przypadku wentylatorów domowych i biurowych możemy wyróżnić między innymi wentylatory: łazienkowe/kuchenne, biurkowe/podłogowe, ścienne/okienne, sufitowe. Przy użytkowaniu wentylatorów istotne są również warunki środowiskowe ich pracy do których muszą być one przystosowane. W tej sytuacji klasyfikacja wentylatorów powinna uwzględnić między innymi:
● warunki klimatyczne pracy (temperaturę, wilgotność, zanieczyszczenie powietrza),
● rodzaj i cechy przepływającego medium,
● rodzaj środowiska elektromagnetycznego pracy,
● rodzaj środowiska pracy związanego z zagrożeniem wybuchowym.

Dyrektywy Nowego Podejścia stosowane do wentylatorów
     Kluczową sprawą podczas kwalifikacji wentylatorów do dyrektyw NP (które mają do nich zastosowanie) jest znajomość przeznaczenia wentylatorów oraz zagrożeń bezpieczeństwa ludzi i środowiska jakie mogą towarzyszyć w czasie ich użytkowania. O tym jakie zagrożenia są istotne dla określonego rodzaju wentylatora rozstrzyga analiza ryzyka prowadzona podczas fazy projektowania oraz stosowne zapisy w instrukcji obsługi wynikające z przeznaczenia. W przypadku tych rozważań związanych z analizą rozwiązań konstrukcyjnych wentylatora, jego gabarytami i masą, wymaganą mocą silnika, do podstawowych zagrożeń dla zastosowań standardowych należy zaliczyć zagrożenia: mechaniczne, elektryczne, termiczne oraz dotyczące kompatybilności elektromagnetycznej.
     W zastosowaniach specjalnych należy uwzględnić także np. zagrożenia związane z wybuchem.
     Wentylatory dla celów przemysłowych, z uwagi na występowanie w ich przypadku istotnych zagrożeń mechanicznych, traktowane są jako maszyny i podlegają pod dyrektywę 98/37/WE MD – Maszyny.
     Dla wentylatorów przeznaczonych dla celów domowych i biurowych na podstawie analizy ryzyka uznaje się, że przy właściwie zaprojektowanej konstrukcji oraz z uwagi na stosowane niskie moce zasilania, zagrożenia mechaniczne są mniej istotne, w związku z czym mają zastosowania następujące dyrektywy NP:
● 2006/95/WE LVD – Sprzęt elektryczny niskiego napięcia,
● 2004/108/WE EMC – Kompatybilności elektromagnetycznej.

     Wentylatory pracujące w środowisku zagrożonym wybuchem podlegają pod dyrektywę 94/9/WE ATEX – Urządzenia i systemy ochronne przeznaczone do użytku w przestrzeniach zagrożonych wybuchem.
     Często wentylatory mają zastosowanie w obiektach budowlanych, gdzie są montowane w sposób trwały. Jednak dla takiego użytkowania wentylator nie jest traktowany jako wyrób budowlany i nie podlega pod dyrektywę 89/106/EWG CPD – Wyroby budowlane, gdyż nie uzyskał on stosownego mandatu Komisji Europejskiej (wyjątek stanowią wentylatory oddymiające).
     Dyrektywy NP mają bardzo podobny układ elementów składowych, z których najistotniejsze elementy stanowią:
● zakres zastosowania,
● zasadnicze wymagania,
● procedury oceny zgodności,
● formy potwierdzenia zgodności.

     Dalej omówione zostaną wymienione wyżej elementy dla Dyrektyw mających zastosowanie do wentylatorów.

Dyrektywa 98/37/WE – MD (Dz. U. Nr 259/2005, poz. 2170)
Zakres zastosowania
     Obejmuje maszyny rozumiane jako zestaw połączonych ze sobą części lub elementów składowych, z których przynajmniej jedna wykonuje ruch wraz z odpowiednimi siłownikami, obwodami sterowanymi, obwodami mocy itd. połączonymi w całość w celu konkretnego zastosowania, w szczególności do przetwarzania, obróbki, przemieszczania lub pakowania materiałów.
     W tej definicji mieszczą się wentylatory. (...)

Formy potwierdzenia zgodności
(...)

Dyrektywa 2006/95/WE – LVD (Dz. U. Nr 155/2007, poz. 1089)
Zakres zastosowania
     Obejmuje urządzenia elektryczne stosujące napięcie między 50V i 1000V prądu przemiennego lub 75V i 1500 V prądu stałego. Do takich urządzeń zaliczane są wentylatory. (...)

Dyrektywa 2004/108/WE – EMC (Dz. U. Nr 171/2004, poz. 1800 z p. zm.; Dz. U. Nr 82/2007, poz. 556)
Zakres zastosowania
     Zakres zastosowania obejmuje wyroby, które mogą powodować zaburzenia elektromagnetyczne lub na działanie których mogą mieć wpływ takie zaburzenia. Takimi wyrobami są wentylatory. (...)

Dyrektywa 94/9/WE – ATEX (Dz. U. Nr 263/2005, poz. 2203)
Zakres zastosowania
     Obejmuje urządzenia i systemy ochronne przeznaczone do użytku w przestrzeniach zagrożonych wybuchem oraz części i podzespoły urządzeń i systemów ochronnych, jak również aparaturę zabezpieczającą, sterującą i regulacyjną, przeznaczoną do użytku na zewnątrz przestrzeni zagrożonej wybuchem ale współpracujących z urządzeniami w wymienionej przestrzeni. Wyroby podzielone zostały na grupy I i II przy czym grupa II obejmuje wyroby przeznaczone do użytku w miejscach, w których nie występuje zagrożenie metanem lub pyłem węglowym. Grupa II dzieli się dalej na kategorie od 1 do 3 z uwagi na prawdopodobieństwo pojawienia się atmosfery wybuchowej w miejscu pracy wyrobu. (...)

Ocena zgodności wentylatorów przemysłowych
     Do wentylatorów w wykonaniu standardowym przeznaczonych do celów domowych lub biurowych mają zastosowanie dyrektywy LVD i EMC, a dla przeznaczonych do celów przemysłowych dyrektywy MD, LVD i EMC.
     Do tych dyrektywy w przypadku stosowania norm zharmonizowanych może być użyty moduł A oceny zgodności, który pozwala na przeprowadzenie całej procedury przez producenta. Jeżeli producent nie jest w stanie sam przeprowadzić takiej oceny zgodności z wymaganiami dyrektyw, może skorzystać w takiej sytuacji z pomocy jednostki notyfikowanej, która wystawi stosowny Certyfikat Zgodności będący podstawą do wystawienia przez producenta Deklaracji Zgodności WE. Takie działanie podwyższa rangę wystawionej Deklaracji Zgodności WE, gdyż w proces oceny zgodności zaangażowana jest profesjonalna i niezależna trzecia strona. Sam proces oceny zgodności wyrobu metodą „step by step” dla dyrektyw mających zastosowanie został omówiony szeroko w (1).
     W tym miejscu warto przedstawić mało znany dokument odniesienia wygodny do stosowania w ocenie zgodności wentylatorów przemysłowych jakim jest projekt Europejskiej Normy EN 14461:2002 posiadający mandat Komisji Europejskiej do dyrektywy MD. Norma traktuje wentylatory jak maszynę i stawia wymagania bezpieczeństwa i sposób ich sprawdzenia.
     W zakresie zagrożeń mechanicznych wymienione są między innymi następujące zagrożenia:
● zgniecenie, wciąganie,
● struga powietrza,
● wyrzucenie ruchomych części,
● stateczność i przemieszczanie,
● dostęp do urządzenia z uwzględnieniem poślizgu, upadku i spadku.

     W zakresie zagrożeń elektrycznych istnieje powołanie na normę EN 60204-1, która w tym zakresie obejmuje między innymi:
● ochronę przed dotykiem bezpośrednim,
● ochronę przed dotykiem pośrednim (uszkodzenie izolacji),
● ochronę przed napięciem szczątkowym,
● ochronę przed przetężeniem zwarciowym,
● ochronę prądową przed przeciążeniem silnika,
● ciągłość połączeń ochronnych i jakość zacisku ochronnego,
● testy wytrzymałości elektrycznej izolacji i rezystancji izolacji.

     W zakresie zagrożeń termicznych przywołane są wymagania normy EN 563, zagrożeń związanych z drganiami mechanicznymi mają zastosowanie normy: ISO 1940-1, ISO 1940-2, ISO 10816-1, a w zakresie ochrony przed hałasem przywołana jest norma EN ISO 4871.
     Norma pr EN 14461:2002 jest przykładem dobrej Specyfikacji Technicznej w zakresie zagadnień bezpieczeństwa wentylatorów przemysłowych w odniesieniu do wymagań stawianych przez Dyrektywy NP.

Podsumowanie
     Omawiane zasady wprowadzania na rynek wyrobów związanych z wentylatorami w wielu przypadkach stanowią prostą i wygodną dla producenta formę wypełnienia wymagań związanych tylko z bezpieczeństwem wyrobów. Należy podkreślić, że wyrób powinien spełniać wymagania wszystkich dyrektyw, które mają do niego zastosowanie i za to ponosi odpowiedzialność producent wyrobu.
     Podstawą dopuszczenia do obrotu i użytkowania wentylatorów jest wystawiona przez producenta Deklaracja Zgodności WE oraz oznakowanie wyrobu CE.

LITERATURA
[1] FORTUNA S. – Wentylatory, Techwent, Kraków 1999.
[2] KOSZTOWSKI S. (redaktor prowadzący) – Oznaczenie CE. Przeprowadzenie oceny zgodności wyrobów wg dyrektywy Unii Europejskiej, FORUM, Poznań 2007. 

wydanie 12/2007 

CZYTAJ CAŁOŚĆ, ZAMÓW PRENUMERATĘ:

TRADYCYJNĄ                         E-WYDANIE