Szkoły i przedszkola są obiektami trudnymi w projektowaniu w kontekście instalacji wentylacyjnych. Ich prawidłowa wentylacja stanowi jeden z filarów odpowiednich warunków pracy, nauki i rozwoju. Jednocześnie zapewnienie dobrej jakości powietrza w tych placówkach to wyzwanie – brak jednoznacznych wymogów prawnych dotyczących tego typu obiektów łączy się z ograniczeniami budżetowymi i niską świadomością osób decyzyjnych. 

Trudno mówić o wymogach dla wentylacji i klimatyzacji szkół i przedszkoli. Lista aktów prawnych, które dotyczących tej problematyki, jest krótka, a zawarte w nich wymagania ujęte są bardzo ogólnie.

„Prawidłowa”, czyli jaka?

Temat jakości powietrza wewnętrznego zaczął się pojawiać w mediach i w świadomości społecznej w kontekście ochrony przed smogiem. W wielu gminach realizowane są programy wyposażania placówek edukacyjnych dla najmłodszych w oczyszczacze (np. stołeczny ratusz przeznaczył na ten cel 4 mln zł). Dyrektorzy przedszkoli coraz częściej interesują się technologiami, które wpływają na czystość mikrobiologiczną powietrza (usuwanie bakterii, wirusów, zarodników pleśni i grzybów, pyłków, odchodów roztoczy etc.), dostrzegając jej związek ze stanem zdrowia dzieci.

Podejmowane działania pozwalają jednak wpływać jedynie na niektóre aspekty jakości powietrza w pomieszczeniach szkolnych i przedszkolnych. Rzadko jeszcze podchodzi się do tego tematu całościowo. Świadomość wagi problemu wciąż jest niska. Aby w pełni zapewnić przebywającym w szkołach i przedszkolach dobre warunki pracy, nauki i zabawy, należałoby brać pod uwagę następujące parametry:

• temperatura:

– zbyt wysoka – powoduje szybkie zmęczenie, dekoncentrację i większą podatność na choroby (przegrzewanie),

– zbyt niska – brak komfortu pracy i większą podatność na choroby (niemożność zapewnienia w pomieszczeniach temperatury co najmniej 18°C uprawnia dyrektora placówki do odwołania zajęć); 

• wilgotność:

– zbyt niska (szczególnie zimą) – wpływa na dolegliwości nosa, gardła i oczu,

– zbyt wysoka – powoduje uczucie duszności i sprzyja rozwojowi zarodników pleśni; 

• prędkość powietrza:

– zbyt duża (np. w miejscu nawiewu) – może powodować przeciągi,

– zbyt mała (brak ruchu powietrza) – uniemożliwia skuteczną wentylację;

• obecność dwutlenku węgla – powyżej 1000 ppm powoduje narastające uczucie duszności i zmęczenia, bóle głowy, spadek samopoczucia, koncentracji, wydajności i produktywności; 
• obecność pyłów – ich źródłem mogą być prace szkolne (np. użytkowanie papieru, kredy), kurz osiadły na elementach wyposażenia pomieszczenia czy po prostu obecność ludzi;
• obecność substancji chemicznych, szczególnie lotnych związków organicznych pochodzących głównie z elementów wyposażenia wnętrza (np. wykładziny, meble, materiały wykończeniowe na ściany);
• obecność zanieczyszczeń mikrobiologicznych.

Zapewnienie odpowiednich wartości tych parametrów jest możliwe tylko wówczas, gdy pomieszczenia są prawidłowo wentylowane. Punktem wyjścia jest odpowiednie określenie objętościowego strumienia powietrza wentylacyjnego. Według liczby osób w sali lekcyjnej należałoby zapewnić krotność wymian rzędu 3÷4 razy na godzinę. Jednakże, przy tak dużej liczbie osób w pomieszczeniu, bardziej prawidłowym punktem odniesienia powinien być poziom stężenia CO₂.

Zła wentylacja = CO₂ w klasach = gorsza forma uczniów

Na wpływ stężenia CO₂ na funkcjonowanie uczniów zwracają uwagę międzynarodowe instytucje. Programme for International Student Assessment (PISA) – międzynarodowe badanie koordynowane przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju – gromadzi i analizuje dane o umiejętnościach uczniów powyżej piętnastego roku życia. Wyniki tych badań pozwalają wyciągnąć wniosek, że warunki nauki i nauczania (w tym jakości powietrza), wpływają na sukces edukacyjny. Niestety, w wielu szkołach są one nieodpowiednie.

Projekt Komisji Europejskiej SINPHONIE obejmował monitoring zanieczyszczeń powietrza w szkołach, żłobkach i przedszkolach w dwudziestu pięciu krajach europejskich (także w Polsce). Badania te wykazały związek między systemami wentylacyjnymi i klimatyzacyjnymi a wynikami uczniów w testach matematycznych i logicznych, przeprowadzanych o różnych porach dnia:

• w pomieszczeniach klimatyzowanych – lepsze wyniki w testach matematycznych osiągano po południu;
• w pomieszczeniach z wentylacją mechaniczną – dobre wyniki testów logicznych były niezależne od pory dnia;
• w pomieszczeniach z innymi systemami wentylacyjnymi (okna otwierane rzadziej niż trzy razy dziennie) – wyniki testów logicznych były zdecydowanie gorsze, a różnice wyników zależne od pory dnia – większe w porównaniu z wynikami uzyskiwanymi w pomieszczeniach lepiej wentylowanych.

Za graniczne stężenie CO₂ powinno się tu uważać wartości 1000 ppm. Jest to tzw. liczba Pettenkofera (od nazwiska badacza, który sto lat temu uznał zawartość CO₂ za wskaźnik jakości powietrza) oraz wartość graniczna według ASHRAE, choć niemiecka norma DIN 1946-Teil 2 za wartość maksymalną w aspekcie higienicznym uważa 0,15%. Wytyczne te nie mają nie mają jednak przełożenia na skuteczność systemów wentylacyjnych w polskich szkołach. Śledząc zakres robót w przetargach na remonty w szkołach widać, że zadania, w kontekście których pojawia się wykonanie wentylacji mechanicznej nawiewno-wywiewnej, obejmują modernizacje stołówki szkolnej, pomieszczeń pomocniczych, pionu kuchennego, kuchni i zaplecza kuchennego, rzadziej obiektów sportowych (zdarza się to np. w mniejszych gminach, gdy obiekt sportowy przy szkole jest jednocześnie obiektem gminnym). Przy termomodernizacji pojawia się wyprowadzenie przewodów wentylacyjnych z łazienek na większą wysokość ponad dach. Jednak sale lekcyjne wciąż są traktowane po macoszemu, a najskuteczniejszym sposobem na wentylację okazuje się… aktywna postawa nauczycieli, którzy nie unikają otwierania okien.

Minimalny reżim „wentylacji okiennej”, który może wpłynąć na poprawienie warunków higienicznych, jest następujący: 

• wietrzenie rano przed rozpoczęciem zajęć – około 5 min.;
• wietrzenie podczas przerw w zajęciach lekcyjnych trwających około godziny – około 10 min,
• wietrzenie w połowie zajęć dwugodzinnych – około 5 min.

Systemy dla szkół, ale... nie dla szkół?

(...)

Skuteczna wentylacja w nowych szkołach – tylko z dotacją?

(...)

Szkoła podstawowa i gimnazjum, Unterhaching, fot. SCHAKO

Zamiast podsumowania

Szkoły publiczne nie są budynkami o charakterze komercyjnym, zaś niepubliczne – nieco upraszczając – konkurują raczej ofertą edukacyjną niż warunkami pracy. Stąd trudno zmierzyć zwrot z inwestycji w poprawę warunków pracy, bo są nim nie korzyści materialne, tylko wyższy komfort i lepsze wyniki uczniów. Zarówno uczniowie, jak i nauczyciele w szkole intensywnie pracują. Dlatego już w 2010 roku Centralny Instytut Ochrony Pracy postulował: wentylacja lub klimatyzacja pomieszczeń w budynkach szkół powinna być tak zorganizowana, aby spełniała wszystkie wymagania zawarte w Obwieszczeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 sierpnia 2003 roku w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. (Dz. U. nr 169, poz. 165).

CIOP odnosi się przede wszystkim do takich wymogów jak: właściwa krotność wymian; brak przeciągów, wyziębienia, przegrzewania; odpowiedni kierunek nawiewu (nie bezpośrednio na ławki szkolne); zapewnienie temperatury nie niższej niż 18°C i zabezpieczenie przed napływem zbyt gorącego lub zbyt chłodnego powietrza z zewnątrz.

Joanna RYŃSKA – dziennikarka branżowa

LITERATURA:

[1] POŚNIAK M., JANKOWSKA E., KOWALSKA J., GOŁOFIT-SZYMCZAK M., JANKOWSKI T.: Kształtowanie jakości powietrza w pomieszczeniach szkolnych. Centralny Instytut Ochrony Pracy Państwowy Instytut Badawczy. Warszawa, 2010.

[2] POŚNIAK M., JANKOWSKA E., KOWALSKA J.: Subiektywna ocena jakości powietrza w pomieszczeniach budynków szkół. w: Materiały seminaryjne. Zagrożenia zdrowotne w środowisku pracy. Łódź, PTHP 2009. Abstrakt nr 26.

[3] Materiały firm ActivTec, Rosenberg, Trox. [4] Materiały informacyjne programów InAirQ. PISA, SINPHONIE.