Podczas klęsk żywiołowych czy działań wojennych ludzie szukają bezpiecznego schronienia. Niestety zagrożenie katastrofą przemysłową, klęską żywiołową czy wojną wciąż jest realne. Pojawiły się też nowe formy zagrożeń takie, jak na przykład ataki terrorystyczne, czy groźba użycia tzw. brudnej bomby. Schronienie przed tego rodzaju zagrożeniami powinny zapewniać budowle ochronne wznoszone i organizowane w czasie pokoju. Aby je prawidłowo zaprojektować, trzeba dobrze znać specyfikę tego rodzaju obiektów – i temu poświęcona jest pierwsza część artykułu. 

Budowle ochronne powinny być wznoszone i organizowane w czasie pokoju. Ich nadrzędnym zadaniem jest ochrona życia ludzkiego. Można jednak ochraniać w nich również zwierzęta, dobra kultury i nauki, mienie, żywność, leki, ważne elementy infrastruktury technicznej itd.

Ochrona ludności może być prowadzona na poziomie indywidualnym lub zbiorowym.

Do dzisiaj, w wielu krajach przetrwały przydomowe schrony przeciwatomowe z okresu zimnej wojny (rys. 1.) Zdarza się również, że osoby prywatne odkupują od wojska obiekty o znaczeniu ochronnym.

Rys. 1. Rodzinne schrony przydomowe [36]: a) profi lowany schron metalowy kryty ziemią, b) podziemny schron betonowy

W krajach zamożnych wzrost świadomości społeczeństwa na temat potencjalnych zagrożeń przyczynia się do zwiększania się liczby ochronnych obiektów przydomowych. W ostatnim czasie zauważalne jest zwiększanie się zainteresowania obronnością i sztuką przetrwania – także w naszym kraju. Pojawiły się u nas między innymi grupy osób, nazywające siebie preppersami, zajmujące się możliwie najbardziej profesjonalnym przygotowaniem do ochrony przed zewnętrznym zagrożeniem.

Na masową skalę ochrona ludności i mienia jest jednak jednym z zadań administracji państwowej i samorządowej. Organizowaniem tej ochrony zajmują się wyspecjalizowane instytucje.

Niestety w Polsce, między innymi ze względów ekonomicznych, ilość, pojemność i lokalizacja budowli ochronnych może okazać się niewystarczająca do zapewnienia ludności ochrony.

W literaturze tematu podaje się, że największą liczbę schronów mają takie państwa jak Szwajcaria oraz Szwecja – w schronach na ich terenie może się ukryć około 90% ludności. Tymczasem w Polsce, jak podają źródła, schrony i ukrycia pomieszczą jedynie około 2,8% ludności. Według stanu z 2013 roku [29] w naszym kraju znajduje się 28 tys. 687 schronów i ukryć, których pojemność ogółem wynosi 1 mln 135 tys. 239 miejsc ochronnych.

Podział budowli ochronnych

Do środków ochrony ludności zalicza się schrony i ukrycia, a także szczeliny przeciwlotnicze. Poza obiektami przeznaczonymi do ochrony cywilów, istnieją również obiekty wojskowe, w tym schrony wojskowe – obiekty zakryte, przeznaczone do prowadzenia ognia, obserwacji, ochrony żołnierzy i sprzętu oraz kierowania walką. Schrony takie popularnie nazywane są bunkrami. W niniejszym opracowaniu skupimy się jednak na zadaniach ochronnych, realizowanych przez budowle do ochrony ludności.

Budowle ochronne służą do ochrony przed środkami masowego rażenia, przed środkami powodującymi skażenie powstałymi podczas awarii przemysłowych i do ochrony podczas klęsk żywiołowych, a zatem mają za zadanie chronić przed:

• skutkami działań militarnych (atak bombowy konwencjonalny, jądrowy, neutronowy, chemiczny, radiologiczny, biologiczny, ostrzał z broni konwencjonalnej, pociskami zapalnymi);
• skutkami działań niemilitarnych: zagrożenia naturalne, klęski żywiołowe, awarie i katastrofy przemysłowe (skażenie środowiska: radiologiczne, biologiczne, chemiczne); 
• skutkami incydentów terrorystycznych.

Budowle ochronne, wznoszone w celu ochrony przed skutkami wybuchu jądrowego, mogą ochraniać przed bezpośrednimi skutkami takiego wybuchu, jak również przed oddziaływaniem opadów promieniotwórczych lub pełnić jednocześnie obie te funkcje. Zarówno schrony, jak i ukrycia, mogą służyć do ochrony przed oddziaływaniem fali uderzeniowej, promieniowaniem przenikliwym i zagruzowaniem.

Ze względu na typ budowy, przeznaczenie i stopień ochrony, obiekty te dzieli się między innymi na:

• schrony odporne na bezpośrednie uderzenie bomby oraz na podmuchy od wybuchu bomb w okolicy – mogą być naziemne, częściowo zagłębione w ziemi lub podziemne. Wszystkie ich elementy (strop, ściany, płyta denna) muszą być wykonane z wytrzymałego materiału o odpowiedniej grubości, a ich konstrukcja zależy między innymi od poziomu wód gruntowych. Do tej grupy schronów zalicza się również obiekty znacznie zagłębione w ziemi z płytą ochronną detonacyjną nad schronem o znacznie większych wymiarach niż zarys schronu oraz schrony tunelowe, lokowane na przykład w kopalniach soli i węgla. Wszystkie tego typu schrony muszą być wyposażone w komory i urządzenia filtrowentylacyjne;
• schrony odporne na pośrednie skutki działania bomby – umieszczane zazwyczaj w piwnicach i podziemiach budynków, mogą jednakże znajdować się również poza budynkami – wykonane jako wolnostojące. Schrony te powinny mieć stropy usytuowane poniżej poziomu terenu. Podobnie jak schrony z poprzedniej grupy, te również muszą być wyposażone w komory i urządzenia filtrowentylacyjne; 
• szczeliny przeciwlotnicze stałe – zaliczane do budowli odpornych na pośrednie skutki działania bomby. Mogą być całkowicie zagłębione lub częściowo wystawać ponad teren (to drugie rozwiązanie jest stosowane, gdy na danym terenie występuje wysoki poziom wód gruntowych). W odróżnieniu od schronów, nie muszą być wyposażone w komory i urządzenia filtrowentylacyjne, wykorzystuje się w nich zwykle wentylację grawitacyjną – wówczas w przypadku hermetyzacji obiektu (zamknięcie wszystkich otworów łączących obiekt z otoczeniem), ilość powietrza jest ograniczona, a zatem i czas przebywania w obiekcie jest stosunkowo krótki. Wpływ na czas ochrony podczas hermetyzacji ma kubatura obiektu oraz ilość przebywających w nim osób. Jeżeli zostaną wyposażone w urządzenia filtrowentylacyjne, jak na rysunku 2., to zasadniczo nie różnią się od schronów odpornych na pośrednie skutki działania bomby; 
• szczeliny przeciwlotnicze tymczasowe – to zagłębienia w ziemi wyposażone w ławki do siedzenia, o ścianach i stropie utworzonych z desek kantówek lub okrąglaków. Choć zwykle ich strop pokrywa się warstwą nieprzepuszczającą wody, np. gliny. ze względu na niepewność utrzymania szczelności, nie chronią w dostatecznym stopniu przed gazami trującymi, pyłami promieniotwórczymi i czynnikami biologicznymi. Wentylacja (grawitacyjna) realizowana jest poprzez wyprowadzoną ponad strop rurę, wyposażoną w ręczenie otwieraną klapę. Nie przewiduje się w nich instalacji: doprowadzającej wodę, odprowadzającej ścieki, ani oświetleniowej. Szczeliny tymczasowe są stosowane na ogół na obszarach wiejskich; 
• przeciwlotnicze ukrycia zabezpieczające – zaliczane do typów schronów odpornych na pośrednie skutki działania bomby, wykonane przez odpowiednie wzmocnienie piwnic budynków. Stosowane są często w miastach, w których nie ma wystarczającej ilości schronów. Składają się na ogół z następujących pomieszczeń: przedsionków zaopatrzonych w drzwi gazoszczelne, komór schronowych dla ludności, ubikacji i niekiedy komór filtrowentylacyjnych. Jeżeli nie ma możliwości wykonania tunelu z wyjściem zapasowym, to łączy się je z piwnicami sąsiadujących budynków. W czasie pokoju połączenia takie pozostają zamurowane (ścianka lekka z cegły), natomiast w czasie zagrożenia, ze względu na lekką konstrukcję, są łatwe do udrożnienia. W przypadku braku możliwości zapewnienia wyjścia rezerwowego, stosuje się okna wyłazowe; stropy ukryć muszą mieć konstrukcję wzmocnioną, zapewniającą odporność na uderzenie spadających elementów i zagruzowanie (podczas zawalenia się budynku). W razie działań wojennych wszystkie okna, powinny być zamurowane i dodatkowo od zewnątrz osłonięte warstwą ziemi lub worków z piaskiem. Przez pomieszczenia ukryć nie mogą przebiegać rury centralnego ogrzewania, rurociągi instalacji gazowych, parowych, sprężonego powietrza oraz główne przewody wodociągowe.

Rys. 2. Urządzenie filtrowentylacyjne z napędem ręcznym [59]

Projektowanie i konstruowanie obiektów ochronnych

Projektowanie i konstruowanie obiektów ochronnych jest zagadnieniem interdyscyplinarnym, złożonym, wymagającym znajomości wielu tematów z zakresu różnych dziedzin nauki. Aby uzyskać całościowy ogląd zagadnienia, prace projektowe powinien wykonywać zespół inżynierów konstruktorów przy współudziale specjalistów z różnych dziedzin nauki. Projekty budowli ochronnych powinny spełniać wymagania Prawa budowlanego.

Przed wykonaniem projektu, konieczne jest opracowanie koncepcji ochronnej dla obiektu, zawierającej informacje na temat: 

• podstawowej funkcji obiektu (ochronna, ochronno-obronna), jego przeznaczenia, pojemności, przewidywanego czasu pobytu osób, podziału na strefy wewnętrzne; 
• planów wykorzystania obiektu w sytuacjach kryzysowych i podczas ich braku;
• rodzaju zagrożeń i czynników rażenia, przed którymi obiekt ma chronić;
• wyposażenia obiektu (instalacje, urządzenia, sprzęt, wyposażenie); 
• terenu, na którym obiekt będzie posadowiony; 
• sieci zewnętrznych i zewnętrznej infrastruktury technicznej możliwej do wykorzystania; 
• zasobów i uwarunkowań naturalnych znajdujących się w pobliżu planowanej lokalizacji;
• sposobu maskowania;
• wymagań eksploatacyjnych;
• zdolności wykonawczych i finansowych.

To, czy obiekt ochronny będzie funkcjonował zgodnie ze swoim przeznaczeniem i czy będzie spełniał stawiane przed nim wymagania, w dużej mierze zależy od tego, czy projektant konstruktor otrzymał wszystkie niezbędne dane, dotyczące funkcjonowania i wyposażenia obiektu, dane terenowe oraz czy wziął pod uwagę wszystkie warianty prawdopodobnych zagrożeń.

Otoczenie i szczelność

Projektując obiekt służący ochronie, należy uwzględnić możliwość wystąpienia ekstremalnych zjawisk pogodowych, lokalnych podtopień, ulewnych deszczy, zalania terenu w przypadku awarii lub zniszczenia obiektów hydrotechnicznych itp. Dlatego schrony i ukrycia powinny być wykonane w taki sposób, aby do ich wnętrza nie następowało przenikanie wód gruntowych, wody opadowej, toksycznych środków bojowych i przemysłowych. Ze względu na konieczność dostarczania świeżego powietrza, należy zadbać również o właściwą lokalizację czerpni powietrza.

Oczywiście należy tutaj zaznaczyć, że na każdym etapie budowy obiektu ochronnego konieczne jest dochowanie staranności i jakości wykonywanych prac.

Na etapie planowania budowy obiektu należy również wstępnie ocenić przydatność danego terenu oraz możliwości napływu substancji niekorzystnie oddziałujących na środowisko wewnętrzne obiektu, w tym między innymi radonu. Obniżenie ryzyka napływu radonu do obiektu można uzyskać przez odpowiednie zaprojektowanie wentylacji (usuwanie powietrza skażonego radonem i obniżanie stężenia poprzez doprowadzanie do obiektu powietrza świeżego), usunięcie wszelkich pęknięć i szczelin, zastosowanie gazoszczelnej bariery ochronnej uniemożliwiającej przenikanie radonu z podłoża (dotyczy zarówno samej budowli, jak też kanałów itp.), usuwanie powietrza spod posadzki obiektu, obniżanie ciśnienia pod obiektem, utrzymywanie nadciśnienia w obiekcie w strefach przylegających do gruntu. Rozwiązania techniczno-budowlane obniżające stężenie radonu w obiekcie powinno być uzależnione od uprzednio wykonanych pomiarów stężenia i oceny stopnia zagrożenia. Ingerowanie w podziemną część budynku jest przedsięwzięciem zazwyczaj kosztownym i złożonym (np. zastosowanie pełnej bariery gazoszczelnej i aktywnej metody obniżania ciśnienia pod budynkiem), przede wszystkim w obiektach modernizowanych.

Odległość od siedzib ludzkich

Schrony i ukrycia mogą być lokalizowane na obszarach miejskich lub poza nimi, istotne jest jednak, aby mogły one zostać zapełnione w założonym czasie. Dojście do budowli powinno nastąpić możliwie najszybciej, zatem odległość obiektu ochronnego od miejsca stałego przebywania ludzi, którzy mają korzystać z tego obiektu w przypadku pojawienia się zagrożenia, nie powinna być zbyt duża. Najczęściej w literaturze tematu podaje się, że nie powinna ona być większa niż 150 m. Z drugiej jednak strony odległość ta powinna być na tyle duża, aby ryzyko zagruzowania w przypadku zawalenia się sąsiadujących obiektów było znikome.

W [30] zaleca się, aby odległość od budynków była nie mniejsza niż 1/3 wysokości najbliższego budynku, chyba że obiekt jest odporny na dodatkowe obciążenie wynikające z zagruzowania i posiada zabezpieczony przed zasypaniem system wentylacyjny oraz jest wyposażony w wyjścia zapasowe położone poza strefą zagruzowania.

Niektóre źródła podają, że odległość ta nie powinna być mniejsza niż połowa wysokości budynku (budynki mieszkaniowe i administracyjne) plus jedna kondygnacja (ok. 3 m), inne zaś podają, że odległość zagruzowania jest nie mniejsza niż 1/4 wysokości budynku.

Jak zatem widać, przy każdym planowaniu obiektu ochronnego oraz lokalizacji jego wejść i wyjść warto dokładnie rozpatrzyć zasięg zagruzowania.

Przed zagruzowaniem należy chronić wejścia/wyjścia oraz szyby wentylacyjne. Jeżeli nie jest zachowana odległość minimalna od budynku wynosząca 1/3 wysokości budynku, zalecane jest zastosowanie bezpośredniego dostępu z budynku do obiektu ochronnego.

Wielkość i możliwości wykorzystania obiektu

Ze względów bezpieczeństwa lepiej wykonać kilka mniejszych obiektów ochronnych zamiast jednego o dużej pojemności. Niestety, w przypadku budowy mniejszych obiektów zamiast jednego dużego, konieczność wyposażenia każdego z tych obiektów w odpowiednie instalacje i urządzenia podnosi koszt inwestycji. W przypadku planowania budowy kilku obiektów ochronnych na danym terenie, należy zadbać o rozrzucenie ich na większej przestrzeni tak, aby nie było możliwe ich jednoczesne zniszczenie podczas pojedynczego ataku.

Podczas pokoju obiekty ochronne mogą spełniać inne funkcje np. piwnic, sal zebrań i sal konferencyjnych itp., jednak w stanie podwyższonej gotowości obronnej powinny spełnić swoje podstawowe funkcje ochronne. Wykorzystywanie obiektu do innych celów niż zostały one przeznaczone nie może powodować obniżenia jego zdolności ochronnej – obiekt powinien wykazywać pełną zdolność eksploatacyjną.

Powierzchnia obiektu ochronnego powinna zapewniać odpowiednią liczbę miejsc siedzących i leżących oraz możliwość bezpiecznego poruszania się po obiekcie. Z uwagi na łatwość przemieszczania się szerokość korytarzy nie powinna być mniejsza niż 90÷120 cm.

Wytrzymałość konstrukcji

Nowo projektowane budowle ochronne powinny być jednokondygnacyjne i całkowicie zagłębione w ziemi. Jeżeli obiekt będzie posiadał dwie kondygnacje, to dolna kondygnacja powinna być przeznaczona na pomieszczenia techniczne, jeżeli zaś z przyczyn technicznych niemożliwe jest całkowite zagłębienie go w ziemi, to można wykonać zagłębienie częściowe, w którym część nadziemna jest obsypana gruntem. Obiekty nie zagłębione całkowicie w gruncie przeznacza się raczej do ochrony maksymalnie 25 osób.

Konstrukcje nośne budowli ochronnych powinny być odporne na obciążenia stałe i obciążenia wynikające z ich użytkowania oraz obciążenia zmienne, długotrwałe i dynamiczne zachodzące podczas stanów zagrożeń. Podczas projektowania obiektów ochronnych należy wziąć więc pod uwagę odporność na działanie różnych czynników mogących wystąpić w stanach zagrożenia oraz występujących w stanach normalnych, gdy brak jest takich zagrożeń. Obiekt powinien zapewniać odpowiednią wytrzymałość zarówno w warunkach obciążeń statycznych, jak też dynamicznych. Podczas projektowania należy również określić sposób ochrony przed oddziaływaniem termicznym i drganiami.

W formułach klasyfi kacyjnych spotyka się stopniowanie odporności mechanicznej na oddziaływania m. in.: 

• wyłącznie broni konwencjonalnej (pociski, bomby, odłamki itd.); 
• wyłącznie fal uderzeniowych (już nadciśnienie 3÷5 kPa spowodowane falą uderzeniową powoduje zerwanie dachówek, wypadanie szyb, wgniecenie drzwi [20]);
• broni konwencjonalnej i fali uderzeniowej; 
• wyłącznie zagruzowania; 
• fali uderzeniowej i zagruzowania.

Ochrona przed promieniowaniem oraz przed czynnikami chemicznymi i biologicznymi

(...)

Drzwi zewnętrzne

(...)

Instalacje

(...)

Uniwersalność

(...)

Systemy wykrywania zagrożeń

(...)

Przeglądy i konserwacje obiektów ochronnych

(...)

Szczeliny przeciwlotnicze

(...)

Ukrycia

Ukrycia, są obiektami niehermetycznymi, wyposażonymi w podstawowe instalacje, zapewniające ochronę przed założonymi czynnikami rażenia oddziałującymi tylko z określonych kierunków. Do ukryć zalicza się ukrycia naturalne i tak zwane ukrycia właściwe, których cel i zadania są z góry nakreślone.

Ukrycia naturalne to wszelkiego rodzaju rowy, wąwozy, obwałowania itd., a także na przykład ziemianki (rys. 4.). Obiekty te traktowane są na ogół jako doraźne obiekty ochronne.

Rys. 4. Wejście do ziemianki z drzwiami pancernymi

Ukształtowanie terenu może ochronić przed bezpośrednim skutkiem działania broni konwencjonalnej, fali uderzeniowej itd., niestety nie chroni przed późniejszym oddziaływaniem, na przykład opadu promieniotwórczego (rys. 5.).

Rys. 5. Promieniowanie po wybuchu bomby jądrowej emitowane przez opad promieniotwórczy w powietrzu w zależności od czasu (dawka godzinowa promieniowania [rentgen na godzinę R/h]) wg ORNL [60]

Czas opadania pyłu promieniotwórczego zależy m.in. od rozdrobnienia pyłu i będzie dłuższy, jeżeli pył opada z dużych wysokości, co związane jest między innymi z mocą bomby. Pył bardzo drobny najprawdopodobniej nigdy nie osiądzie sedymentacyjne, gdyż nawet niewielkie porywy wiatru będą go unosiły (rys. 6.).

Rys. 6. Rozprzestrzenianie się chmury pyłu promieniotwórczego

Warto zapoznać się z badaniami Stokesa i Wellsa, dotyczącymi opadania sedymentacyjnego cząstek w pomieszczeniu zamkniętym w stojącym powietrzu (rys. 7).

Rys. 7. Czas opadania sedymentacyjnego cząstek bardzo małych wymiarów w pomieszczeniu zamkniętym – czas opadania cząstek o gęstości q~ 1g/cm³ z wysokości 2 m na podstawie badań Wellsa i Stokesa[7]

Z badań tych wynika, że cząsteczki o średnicy 1 μm i mniejszej nie podlegają sedymentacji w pomieszczeniach, gdzie istnieją liczne prądy powietrza [7]. Jego opadnięcie na ziemię jest możliwe podczas opadów deszczu. Dla wielu cząstek, szczególnie tych o małych rozmiarach, przedstawione na rysunku zależności nie są prawdziwe, ponieważ szybkość osadzania zależy od wielu czynników, takich jak: rozmiary, waga, ładunek elektrostatyczny, wilgotność, ruch powietrza itd. Stosunkowo duże prędkości powietrza występujące na zewnątrz obiektów mają duży wpływ na szybkość sedymentacji. Na czas opadania bardzo duży wpływ mają wiatr i opady atmosferyczne.

Pomimo, że w powietrzu promieniowanie pyłu radioaktywnego może być już niskie, to należy pamiętać, że pył osiadły na powierzchniach zawiera ciągle „gorące” cząstki. W przypadku spożycia osiadłego pyłu promieniotwórczego wraz z pokarmem lub wodą, w których może się znajdować, istnieje bardzo duże ryzyko utraty zdrowia lub życia.

Równie niebezpieczne jest pochłonięcie pyłu radioaktywnego przez organizm podczas oddychania. Izotopy promieniotwórcze o dłuższym okresie rozpadu są bardziej niebezpieczne.

Bardziej skuteczne z punktu widzenia późniejszych następstw po wybuchu broni jądrowej wydają się być ziemianki, które dość często można spotkać jeszcze w gospodarstwach wiejskich. Ziemianki mogą służyć za schronienie przed promieniowaniem, jednak należy wziąć pod uwagę grubość warstwy ubitej gleby. Na ogół zalecana jest warstwa nie mniejsza niż 100 cm. Ponadto ziemianka powinna być zabezpieczona od góry warstwą materiału na przykład. folii, która będzie uniemożliwiała wsiąkanie wody, która może przenosić radioaktywne cząstki w głąb ziemi i do wnętrza schronienia. Niestety, wyposażenie wielu ziemianek w odpowiednie urządzenia zmniejszające ryzyko przenikania zanieczyszczeń do schronienia jest niewystarczające, na przykład brak w nich odpowiedniej fi ltrowentylacji. Aby zmniejszyć ryzyko wnikania cząstek radioaktywnych z powietrzem, ziemianka powinna być wyposażona w wentylację umożliwiającą odpylanie powietrza z pyłów drobnych. Wlot czerpni powietrza powinien być skierowany ku dołowi i wyniesiony ponad powierzchnię ziemi na wysokość, która zmniejszy ryzyko zasysania cząstek poderwanych z ziemi, na przykład przez wiatr. Ponadto, ze względów bezpieczeństwa, wentylacja powinna zapewniać we wnętrzu nadciśnienie.

Rys. 8. Nadciśnienie w obiekcie ochronnym

Ukrycia właściwe służą do krótkotrwałej ochrony ludności przed konwencjonalnymi środkami bojowymi, pyłem promieniotwórczym, niekiedy do ochrony przed bojowymi środkami trującymi BST i toksycznymi środkami przemysłowymi TSP. W zależności od swojej pojemności, ukrycia, podobnie jak schrony, mogą być przeznaczone dla małej lub dużej grupy ludzi. Ukrycia przygotowywane są między innymi dla ludności zamieszkałej w małych skupiskach, na przykład ludności wsi, terenów poza miastem.

Ukrycia mogą być wykonane jako: ukrycia stałe, doraźne, wolnostojące, rowy przeciwlotnicze stałe, rowy przeciwlotnicze tymczasowe. Prowizorycznymi ukryciami są także garaże podziemne, metro. Mogą być one wykonane z elementów prefabrykowanych lub być wykonane w formie ziemianki.

Do ukryć właściwych zalicza się piwnice i podpiwniczenia budynków, które są na ogół dodatkowo specjalnie umocnione na przykład więzarami i podporami. Ukrycia w budynkach lokalizuje się w najniższej kondygnacji. Składają się one z komór ochronnych, korytarzy komunikacyjnych, wejść i wyjść, pomieszczeń pomocniczych (sanitarnych, magazynowych, komory filtrowentylacyjnej). Strop ukrycia zasypuje się na ogół warstwą ziemi, zwykle nie mniejszą niż 0,4 m.

Elementy konstrukcyjne powinny osłabiać promieniowanie przenikliwe. Dodatkowo wokół ścian wykonuje się tak zwane ekranowanie (mur z cegły, kamienia, worków z piaskiem). W miejscach szczególnie narażonych na działanie cieplne lub mechaniczne zalecane jest wykonanie ścianek osłonowych obsypanych ziemią. Wszelkie otwory (okna, drzwi, kanały wentylacyjne) powinny być zabezpieczone przed możliwością wnikania pyłu promieniotwórczego lub innych substancji powodujących skażenie. Do zamykania ukrycia zalecane są drzwi schronowe lub specjalnie wzmocnione, które dodatkowo należy uszczelnić. Poza wejściem głównym (rys. 9.), obiekty powinny być wyposażone również w wyjście zapasowe.

Rys. 9 a, b. Wejścia główne do obiektów ochronnych

Ukrycia należy zabezpieczyć przed opadami atmosferycznymi i wyposażyć w instalacje zapewniające wymianę powietrza w pomieszczeniach, dostawę energii cieplnej i elektrycznej, dostawę wody i oprowadzanie ścieków.

Wymiana powietrza w pomieszczeniach realizowana może być grawitacyjnie, bądź mechanicznie (rys. 10.). Zazwyczaj jednak ukrycia, podobnie jak schrony, wyposaża się w filtrowentylację. W przypadku braku filtrowentylacji wskazane jest, aby ukrycia posiadały własne zasoby masek przeciwgazowych.

Rys. 10 a, b. Przykładowe realizacje wentylacji mechanicznej z napędem ręcznym dla ukrycia: a) zastosowanie zaworu przeciwwybuchowego na przewodzie ssawnym wentylacji mechanicznej oraz czerpni rezerwowej z zamknięciem mechanicznym (klapą) przeznaczonej do doprowadzania powietrza w sposób naturalny, b) wentylacja mechaniczna zapobiegająca przenikaniu fal uderzeniowej poprzez instalację wentylacyjną – w przypadku awarii zaworu przeciwwybuchowego nawiew powietrza może odbywać się poprzez filtr piaskowy umieszczony w komorze rozprężania z odwodnieniem

Ponadto, w ukryciu stałym powinny znajdować się zapasy wody pitnej i żywności, apteczka, sprzęt gaśniczy i latarki, a także ławki do siedzenia, sprzęt do odgruzowywania. Ukrycia doraźne stosuje się w miejscach, w których nie ma możliwości zapewnienia wystarczającej ilości miejsc ochronnych zorganizowanych w obiektach stałych. Powinny one posiadać przynajmniej wentylację grawitacyjną.

Ukrycia doraźne w formie wolno stojących budowli są na ogół przeznaczone do kilkunastogodzinnej ochrony osób chyba, że są wyposażone w odpowiedni instalacje, urządzenia i wyposażenie pozwalające na długotrwałe w nich przebywanie. Ich ochrona przed czynnikami rażenia jest zazwyczaj selektywna, tzn. obiekty te chronią tylko przed niektórymi czynnikami. Stropy ukryć wolnostojących zagłębionych powinny być przykryte przynajmniej 50 cm warstwą ziemi, ściany ukryć wolnostojących niezagłębionych całkowicie powinny być chronione warstwą nasypu ziemnego o grubości nie mniejszej niż 50 cm. Ukrycia o znacznej długości powinny mieć zarys łamany. Długości odcinków prostych nie powinny być większe niż 16 m.

***

Koniec części pierwszej – w kolejnym numerze omówimy specyfikę obiektów typu schrony wraz z aspektami projektowania instalacji wentylacji

mgr inż. Krzysztof KAISER
– specjalista w zakresie eksploatacji
szpitalnych instalacji technologicznych,
w tym instalacji wentylacji i klimatyzacji