Układy pasywne
Działanie układów pasywnych opiera się najczęściej na wykorzystaniu klap upustowych jako elementów stabilizacji ciśnienia na pionowych drogach ewakuacji. W tego typu systemach do przestrzeni klatki schodowej dostarczana jest stała ilość powietrza wentylacyjnego, którego ilość określona jest obliczeniowo przy uwzględnieniu szacunkowego poziomu nieszczelności oraz odpowiedniego scenariusza zamkniętych i otwartych drzwi ewakuacyjnych. Jeżeli wszystkie drzwi prowadzące na drogi ewakuacji pozostają zamknięte, nadmiar powietrza dostarczanego do przestrzeni klatki schodowej powoduje wzrost ciśnienia powyżej żądanej wartości i otwarcie wycechowanej klapy upustowej. Otwarcie drzwi na kondygnacji z działającą instalacją odbioru powietrza i dymu (jest to kondygnacja objęta pożarem) powoduje spadek nadciśnienia w klatce schodowej, skutkujący przymknięciem klapy upustowej i skierowaniem odpowiedniej ilości powietrza przez drzwi otwarte do przestrzeni nie chronionej nadciśnieniem. Jest to prosty i jednocześnie stosunkowo niezawodny system, dobrze sprawdzający się w budynkach klasyfikowanych jako średniowysokie i wysokie. Projektując jednak układy tego typu, należy uwzględnić możliwy niekorzystny wpływ warunków zewnętrznych na opisywany układ. Trzeba koniecznie zabezpieczyć klapę upustową przed bezpośrednim oddziaływaniem wiatru. Jak wykazały m.in. ostatnio przeprowadzone testy, w przypadku niewystarczającego zabezpieczenia klapy, silny wiatr (o prędkości przekraczającej 8 m/s) wiejący w kierunku prostopadłym do osi klapy upustowej może doprowadzić do jej zablokowania w pozycji otwartej, co praktycznie niweczy skuteczność działania systemu zapobiegania zadymieniu. Klapy upustowe są ponadto urządzeniami dość delikatnymi, wrażliwymi na uszkodzenia mechaniczne oraz podatnymi na zamarzanie.

Mówiąc o układach pasywnych (chociaż dotyczy to również systemów aktywnych), warto zwrócić uwagę na pewien aspekt projektowania wielkości urządzeń. W zdecydowanej większości przypadków (dla klatek schodowych o stopni szczelności wg EN PN12101-6 wysokim, średnim a nawet nieszczelnych), strumień powietrza nawiewu pożarowego trzonu klatki schodowej osiąga maksymalną wartość przy realizacji scenariusza ukierunkowanego przepływu w drzwiach otwartych. Wówczas dla spełnienia wymagań stabilizacji nadciśnienia w przestrzeni chronionej wystarczająca jest znacznie mniejsza wydajność instalacji. Zdarzają się jednak sytuacje, w których osiągniecie zakładanego poziomu nadciśnienia wymaga doprowadzenia do przestrzeni klatki schodowej większej ilości powietrza, niż wymaga tego warunek zapewnienia minimalnej prędkości przepływu w drzwiach otwartych. Są to np. klatki schodowe w budynkach wysokich z lat 70-tych i 80-tych XX w., często posiadające jedną przeszkloną elewację zewnętrzną a czasami również zabudowany w duszy schodów szacht windy. Z sytuacją taką zetknąłem się chociażby podczas projektowania stanowiska laboratorium wentylacji pożarowej na wydziale Inżynierii Środowiska. Poziom nieszczelności przegród zewnętrznych i wewnętrznych był w tym przypadku na tyle wysoki, że dla realizacji zadania wytworzenia nadciśnienia w warunkach drzwi zamkniętych konieczne stało się nawiewanie ponad 23 000 m³/h powietrza, podczas gdy realizacja zadania ukierunkowanego przepływu w drzwiach otwartych wymagała zaledwie 17 000 m³/h. Z tego oraz tego typu przypadków wypływają dwa dość istotne w moim przekonaniu wnioski. Po pierwsze: nie zawsze możliwe jest zastosowanie popularnej metody obliczeniowej zawartej w instrukcji ITB 378, która nie uwzględnia konieczności określenia strumienia powietrza wentylacyjnego koniecznego dla stabilizacji ciśnienia w warunkach kiedy wszystkie drzwi prowadzące na klatkę schodową pozostają zamknięte (zakłada się maksymalny przepływ przy scenariuszu drzwi otwartych). Po drugie: dla klatek schodowych o bardzo niskim poziomie szczelności, w opisanej powyżej sytuacji zastosowanie systemu różnicowania ciśnienia opartego na klapach upustowych nie będzie gwarantować skutecznego działania (dobrana wielkość wentylatora może nie gwarantować spełnienia warunku osiągnięcia bezpiecznego poziomu nadciśnienia).