W czasach, kiedy najważniejszym parametrem jest oszczędność energii, komfort cieplny i jakość powietrza, którym oddychają użytkownicy traktowane są marginalnie.

Rys. 1. Model absencji zawodowej w stosunku od ilości powietrza wentylacyjnego

Aktualnie ponownie powraca problem występujący w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku, kiedy to po kryzysie energetycznym nastąpiło znaczne ograniczenie zapotrzebowania na energię dostarczaną do budynków. Wynikiem tej oszczędności było wiele obiektów, w których maksymalnie zredukowano napływ świeżego powietrza do pomieszczeń i z tej przyczyny warunki środowiska wewnętrznego były dalekie do zadowalających. Należy jednak pamiętać, iż budynki konstruowane są dla użytkowników a nie dla mniejszego zużycia energii. Zatem priorytetem zawsze powinno być zachowanie zdrowego środowiska wewnątrz, przy jednoczesnym ograniczeniu zużycia energii.

Ponieważ komfort pracowników, użytkowników pomieszczeń biurowych jest traktowany często marginalnie, w artykule tym skupiono się na innym parametrze powiązanym z komfortem użytkowników, tj. na produktywności.

Czym jest produktywność?
Produktywność określa zazwyczaj stosunek efektów, rezultatów wykonywanej pracy do poniesionych nakładów. W przypadku pracownika produktywnością można określić zespół parametrów, na które głównie składają się wydajność i efektywność pracy.

Pomiar produktywności należy do skomplikowanych zagadnień, gdyż trudno jest połączyć indywidualne zmienne, zależące zarówno od warunków pracy, jak również od indywidualnych cech i zaplecza domowo-rodzinnego pracownika W poradniku REHVA [23] określono czynniki, które mogą być uwzględniane przy ocenie produktywności pracownika. Należą do nich m.in.: absencja zawodowa, nieobecność na stanowisku pracy czy przy telefonie, koszty leczenia zwierające zwolnienia, wypadki, samoocena dotycząca produktywności, wyniki uzyskiwane przez grupy robocze, szybkość i dokładność wykonywania zadań, zmęczenie itp.

Zależność między produktywnością a warunkami środowiska wewnętrznego
Jak wskazano wcześniej, na produktywność wpływa m.in. stan zdrowia pracowników i absencja zawodowa. Poniżej przedstawiono wybrane czynniki, których korelacja z produktywnością została opisana w dostępnych publikacjach.

Choroby układu oddechowego
W wielu artykułach wykazano zależność między brakiem wentylacji czy też niedostateczną ilością powietrza świeżego a rozprzestrzenianiem się zakaźnych chorób układu oddechowego [1, 2]. W badaniach prowadzonych przez Jaakkola [3] wskazano, iż w pomieszczeniach, w których pracowało więcej niż dwóch pracowników, dochodziło do większej absencji zawodowej niż w przypadku pracowników samodzielnie zajmujących pomieszczenie. W badaniach prowadzonych w salach przeznaczonych dla przebywania chorych w 3 budynkach szpitalnych, w których w jednym dostarczano całkowicie świeże powietrze, w drugim i trzecim powietrze było recyrkulowane w stosunku 30 i 70% wykazano, iż w pierwszym budynku dochodziło do znacznie mniejszego wyizolowania bakterii grypowych w powietrzu wewnętrznym niż w pozostałych budynkach [4].

W badaniach Miltona [5] sprawdzono korelację miedzy ilością świeżego powietrza dostarczanego do pomieszczeń a absencją zawodową pracowników wywołaną chorobami układu oddechowego. W budynku, w którym zapewniono dla użytkownika około 24 l/s powietrza świeżego, ilość zachorowań była niższa o 35% w stosunku do budynku, w którym dla użytkownika dostarczano około 12 l/s. Przeliczając absencję zawodową spowodowaną chorobami układu oddechowego, określono w badaniach prowadzonych w USA [6, 7], iż spowodowały one 176 mln dni absencji zawodowej oraz 121 mln dni pracy z mniejszą wydajnością. Zakładając spadek produktywności o 100% w przypadku braku obecności w pracy i o 25% w przypadku ograniczonej pracy, roczną wartość niewykonanej pracy przeliczono na 34 mld dolarów. Jednocześnie koszt leczenia tych chorób wyniósł 36 mld dolarów.

W publikacji [8] przedstawiono zależność między występowaniem absencji zawodowej spowodowanej chorobami a krotnością wymian powietrza w pomieszczeniach (rys.1.), a także występowaniem absencji zawodowej w odniesieniu do ilości powietrza świeżego dostarczanego dla każdego użytkownika (rys. 2.). Na tej podstawie wydać, że im więcej powietrza świeżego dostarczanego jest do pomieszczenia, tym mniejsza jest absencja zawodowa spowodowana zachorowaniami układu oddechowego.

Rys. 2. Model absencji zawodowej w stosunku od ilości powietrza wentylacyjnego dostarczanego do każdego użytkownika

Alergie i astma (...)

Sick Building Syndrome (...)

Środowisko cieplne (...)

Podsumowanie
Reasumując przedstawione powyżej informacje, można zaobserwować, iż środowisko panujące w pomieszczeniach może wpływać na produktywność traktowaną jako wydajność, dokładność wykonywanej pracy oraz absencję zawodową spowodowaną chorobami układu oddechowego. Z tej przyczyny powinno dążyć się do utrzymania wysokich standardów odnośnie jakości powietrza w pomieszczeniach.

Przede wszystkim należy do pomieszczeń doprowadzać odpowiednie ilości powietrza, w tym powietrza świeżego, w celu usuwania zanieczyszczonego powietrza i zapewniania powietrza czystego do oddychania. Drugim ważnym elementem jest odpowiednie zorganizowanie przepływu powietrza przez pomieszczenie, w celu uniknięcia migracji zanieczyszczeń między pracownikami.

Jednocześnie parametry powietrza powinny być dostosowywane do rodzaju wykonywanej pracy, tak aby zbliżać się do warunków komfortu cieplnego. Wilgotność względna powietrza powinna być utrzymywana w dolnych granicach wskazywanych w normach (około 40%), natomiast w celu uzyskania zwiększenia produktywności w idealnych warunkach powinno się stworzyć możliwość samodzielnego dostosowywania temperatury powietrza każdemu użytkownikowi.

Może się wydawać, iż zmiany te są bardzo kosztowne i nie możliwe do realizacji. Odpowiedz na ten problem przynosi publikacja Roelofsena [22], w której przeliczono koszty poprawy jakości środowiska wewnętrznego o jedną kategorię zgodnie z zapisami normy PN-EN 15251:2012 Parametry wejściowe środowiska wewnętrznego dotyczące projektowania i oceny charakterystyki energetycznej budynków, obejmujące jakość powietrza wewnętrznego, środowisko cieplne, oświetlenie i akustykę. Obliczono koszty związane ze zmianą kategorii (z C na kategorię B oraz z B na A) i przedstawiono je w tabeli 1.

Analogiczne analizy przeprowadził Wyon [17], który wskazał czas zwrotu 1,6 roku przy zmianie przestrzeni biurowej w celu osiągnięcia 0,5% wzrostu produktywności. Można zatem wnioskować, iż zwiększenie produktywności pracowników poprzez polepszenie warunków środowiska wewnętrznego może być traktowane jako inwestycja o krótkim czasie zwrotu, która w dalszej perspektywie będzie przynosić tylko zyski.

LITERATURA
[1] BRUNDAGE J. F., SCOTT R. M., LEDNAR W. M., SMITH D. W., MILLER R. N.: Buildingassociated risk of febrile acute respiratory diseases in army trainees. JAMA 259 (14): 2108–12. 1988.
[2] The prevalence of respiratory diseases among children in schoolrooms ventilated by various methods. In Ventilation: Report of the New York State Commission on Ventilation. Chapter XXIII. New York: Dutton. New York State Comm. Vent. 1923.
[3] JAAKKOLA J. J. K., HEINONEN O. P.: Shared office space and the risk of the common cold. Eur. J. Epidemiol. 11(2): 213–16. 1993.
[4] DRINKA P. J., KRAUSE P., SCHILLING M., MILLER B. A., SHUT P., GRAVENSTEIN S.: Report of an influenza-A outbreak: nursing. Home architecture and influenza-A attack rates. J. Am. Geriatr. Soc. 44: 910–13. 1996.
[5] MILTON D. K., GLENCROSS P. M., WALTERS M. D.: Risk of sick leave associated with outdoor ventilation level, humidification and building related complaints. Indoor Air 2000; 10: 212–221. 2000.
[6] US Dep. Health Hum. Serv: Vital and Health Statistics, Current Estimates from the National Health Interview Survey, Series 10: Data From the National Health Survey No. 189, DHHS Publ. No. 94–517. 1994.
[7] DIXON R. E.: Economic costs of respiratory tract infections in the United States. Am. J. Med. 78(6B): 45–51. 1985. 8] Olli SEPPANEN: Indoor climate and productivity
[9] ARSHAD S. H., MATTHEWS S., GANT C., HIDE D. W.: Eff ect of allergen avoidance on development of allergic disorders in infancy. Lancet 339(8809): 1493–97. 1992.
[10] WAHN U., LAU S., BERGMANN R., KULIG M., FORSTER J., et al.: Indoor allergen exposureis a risk factor for sensitization duringthe first three years of life. J. Allergy Clin. Immunol. 99(6): 763–69. 1997.
[11] Div. Respir. Dis. Stud., Natl. Inst. Occup.Safety Health. 1984. Outbreaks of respiratory illness among employees in large office buildings. Tennessee, District of Columbia. MMWR 33(36):506–13
[12] SEPPANEN O. A., FISK W. J., MENDELL M. J.: Association of ventilation rates and CO2 – concentrations with health and rother responses in commercial and institutional buildings. Indoor Air 9: 226–52. 1999.
[13] MYHRVOLD A. N., OLSEN E.: Pupils health and performance due to renovation of schools. Proc. Healthy Build./IAQ 1997. 1:81–86. 1997.
[14] WARGOCKI P.: Human perception, productivity, and symptoms related to indoor air quality. PhD thesis, ET-Ph.D. 98-03, Cent. Indoor Environ. Energy, Tech. Univ. Denmark. 244 pp. 1998.
[15] HALL H. I., LEADERER B. P., CAIN W. S. and FIDLER A. T.: Influence of building-related symptoms on self-reported productivity. Proceedings of Healthy Buildings IAQ’91. Washington, DC, USA. ASHRAE, 33–35. 1991.
[16] WARGOCKI P., WYON D., SUNDELL J., CLAUSEN G., FANGER O.: The eff ects of outdoor air supply rate in an office on perceived air quality, sick building syndrome (SBS) symptoms and productivity. International Journal of Indoor Air Quality and Climate. 10 :222-236. 2000.
[17] WYON D. P.: Indoor environmental eff ects on productivity. Proc. IAQ 96 Paths to Better Building Environments. pp. 5–15, Atlanta: ASHRAE. 1996.
[18] FISK W. J.: Estimates of potential Nationwide productivity and health benefits from better indoor environments: an update. Indoor Air Quality Handbook. ed. J SPENGLER, J. M. SAMET, J. F. MCCARTHY. New York: McGraw Hill. 2000.
[19] KRONER W. M., STARK-MARTIN J. A.: Environmentally responsive workstations and office worker productivity. Proc. Indoor Environ. Product. June 23–26, Baltimore, MD, ed. H. LEVIN. Atlanta, GA: ASHRAE. 1992.
[20] WYON D. P.: Individual microclimate control: required range, probable benefits, and current feasibility. Indoor Air ’96, 7th Int. Conf. Indoor Air Qual. Clim. 1:1067–72. Nagoya, Jpn: SEEC Ishibashi. 1996.
[21] DILMMICK, R. L. and ACKERS A. B.: An introduction to experimental aerobiology. John Wiley Sons, New York. 1969.
[22] ROELOFSEN, P.: The impact of office environments on employee performance: The design of the workplace as a strategy for productivity enhancement. Journal of facilities Management vol. 1 NO. 3, 247–264. 2002.
[23] Rehva.