Urządzenia mechanicznie dobrze funkcjonują pod warunkiem prawidłowej eksploatacji i regularnej konserwacji. Centrale wentylacyjne nie są wyjątkiem. Często zachwalana przez producentów niezawodność i długowieczność tych urządzeń sprawdza się pod warunkiem systematycznej troski o prawidłowe działanie kluczowych części oraz wymiany tych naturalnie zużywających się.

Zaawansowana centrala – dużo elementów do przeglądu

Nawet najbardziej niezawodna i najwyższej jakości centrala nie będzie dobrze funkcjonować bez regularnych przeglądów i konserwacji. Niektóre części mechaniczne (np. łożyska) pracują przez konkretny okres eksploatacji (często podawany w tys. godzin pracy ciągłej), gdyż w naturalny sposób się zużywają. Inne elementy, takie jak filtry, są wręcz przeznaczone do tego, by się zużywać i dzięki temu zapewniać odpowiednią pracę całego urządzenia. Jeszcze inne elementy (np. przepustnice, łopatki wentylatorów czy lamele wymienników ciepła) łatwo ulegają zabrudzeniu, szczególnie jeśli powietrze płynące przez poszczególne elementy nie jest wolne od zanieczyszczeń stałych, takich jak kurz i pył.

Wraz z rosnącymi możliwościami central (np. wyposażenie w pompy ciepła czy układ chłodzenia) przybywa też części mechanicznych, których zabrudzenie lub zużycie może wyraźnie pogorszyć parametry pracy centrali.

Fot. 1. Od czystości filtrów powietrza zależy jakość powietrza oraz parametry pracy centrali (fot. CLIMA GOLD)

Przegląd centrali – fachowiec pilnie potrzebny

Należy zwrócić uwagę, że dokonywanie przeglądów centrali wentylacyjnych wymaga nie tylko wiedzy i doświadczenia. Jest to urządzenie elektryczne, a coraz częściej także z układem zawierającym F-gazy (czynniki chłodnicze). Serwisant powinien posiadać uprawnienia SEP do 1 kV i ewentualnie także tzw. certyfikat F-gazowy, uprawniający do pracy z czynnikami chłodniczymi będącymi „niektórymi fluorowanymi gazami cieplarnianymi”.

Regularne wykonywanie przeglądów konserwacyjnych i wymiana części, które tego wymagają, jest wymogiem gwarancyjnym producenta – jeśli nie ma udokumentowanych przeglądów, gwarancja producenta nie obowiązuje. Producenci konkretnych central zwykle określają, jakich przeglądów i z jaką częstotliwością należy dokonywać. Na pewno nie rzadziej niż raz na rok muszą zostać sprawdzone następujące elementy:

• szczelność i ciągłość obudowy, w tym zabezpieczeń antykorozyjnych,
• połączenia kołnierzowe i śrubowe, 
• filtry,
• czystość wentylatorów oraz stanu ich napędu (w tym łożysk),
• czerpnie powietrza, przepustnice,
• elementy tłumiące,
• stan wymiennika obrotowego (czystości i stanu napędu - paska, silnika, reduktora),
• stan wymienników krzyżowych,
• grzałki (stan techniczny i czystość) nagrzewnicy elektrycznej,
• stan nagrzewnic i chłodnic glikolowych lub na czynniki chłodnicze (w centralach głównie R407C),
• szczelność instalacji chłodniczej,
• szczelność instalacji glikolowej, stan mieszanki glikolowej,
• poziom oleju w sprężarkach.

Kluczowa wymiana filtrów

Filtry należą do elementów, których wydajność spada wraz z czasem eksploatacji. Niewymienione w odpowiednim momencie powodują więcej szkody niż pożytku, ponieważ nie spełniają swojej funkcji (oczyszczanie powietrza), a wręcz obniżają parametry pracy centrali.

Jednoznacznym wskaźnikiem informującym o konieczności wymiany filtra jest wzrost spadku ciśnienia na filtrze powyżej wartości określonych w normie PN-EN 13053. Należy jednak koniecznie sprawdzić ogólny stan filtra – jeśli filtr jest uszkodzony, np. rozerwany, manometr lub presostat mogą nie wykazać rzeczywistego spadku ciśnienia. 

W standardowych warunkach pracy filtr wystarcza zwykle na pół roku, choć niektórzy producenci wskazują konieczność większej częstotliwości kontroli (nawet raz na miesiąc). Jeśli filtry wyposażone są w presostaty, układ automatyki zasygnalizuje konieczność ich wymiany. W przypadku gdy powietrze jest mocniej zapylone lub zakurzone, częstotliwość kontroli powinna być większa.

Filtry plisowane i kieszeniowe należy koniecznie wymienić (są jednorazowe). Filtry kasetowe można zregenerować. Matę filtracyjną należy przepłukać w ciepłej wodzie o maksymalnej temperaturze zalecanej przez producenta (np. 40°C), a jeśli jest zbyt zabrudzona, należy dodać delikatnego detergentu. Przed ponownym włożeniem filtra do sekcji filtracyjnej matę należy dokładnie osuszyć – to ważne szczególnie, kiedy temperatura powietrza jest niższa niż 0°C.

Filtry metalowe należy umyć w roztworze detergentu, przepłukać czystą wodą i osuszyć. 

Regularna kontrola zapewni prawidłową pracę wentylatorów

Wentylatory przeznaczone są do przemieszczania powietrza bezpyłowego lub lekko zapylonego, co należy brać pod uwagę planując reżim przeglądów. Zanieczyszczenie powietrza kurzem lub mgłą olejową wymaga częstszej kontroli! W normalnych warunkach pracy wentylator należy sprawdzać średnio raz na pół roku (zalecenie większości producentów), a raz na rok należy sprawdzić i ewentualnie poprawić wyważenie wirnika.

Należy ocenić czystość poszczególnych elementów wentylatora i oczyścić je (nie za pomocą myjki wysokociśnieniowej):

• wirnik należy wyczyścić odkurzaczem lub na mokro łagodnym detergentem (łopatki wilgotną szmatką),
• wnętrze obudowy należy wyczyścić odkurzaczem.

Kontrola silnika powinna objąć prawidłowość zamocowań połączeń elektrycznych i mechanicznych, jakość przewodów i ich izolacji oraz rezystancję izolacji uzwojeń. Należy też sprawdzić, czy nie występują przecieki smaru.

Fot. 2. Sekcja wentylatorów stanowi serce centrali. Odpowiedni serwis zapewnia niezawodną pracę (fot. CLIMA GOLD)

Jeśli chodzi o własności mechaniczne, należy ocenić czy:

• wirnik łatwo się obraca, jest wyważony, nie wykazuje „bicia" i jest poprawnie zamocowany na osi oraz nie przesunięty w stosunku do leja wlotowego,
• wibroizolatory są dokładnie zamocowane i nieuszkodzone,
• połączenia elastyczne nie są uszkodzone,
• wszystkie śruby mocujące są dokręcone.

Kontrolując wirnik, należy także skontrolować stan łożysk – ich temperaturę oraz zachowanie. Należy jednocześnie pamiętać o tym, że mają one określoną przez producenta żywotność teoretyczną (podawaną w tys. godzin), po której muszą być wymienione przez autoryzowany serwis fabryczny.

Jeśli w trakcie ręcznego obrotu wirnika słychać inne dźwięki niż miarowy, miękki szmer, konieczne jest smarowanie łożyska (zgrzyt) lub jego wymiana (szorowanie, metaliczny dźwięk, twarde nieregularne dźwięki). Także w przypadku uszkodzenia łożysk obowiązuje konieczność wymiany przez serwis producenta.

Jeśli stosowany jest wentylator z przekładnią pasową, należy przeprowadzać kontrole raz na kwartał, nie zapominając o pierwszej kontroli już po pierwszych 25-30 h pracy. Należy każdorazowo:

• sprawdzić prawidłowy naciąg pasów – w razie potrzeby wyregulować je śrubą napinającą),
• sprawdzić czystość i stan pasów oraz rowków kół pasowych – zabrudzone należy oczyścić mieszanką glicerynowo-spirytusową, zaś zużyty pas należy wymienić (jeśli jest ich kilka, a zużyty jest tylko jeden, trzeba wymienić wszystkie),
• sprawdzić, czy osie kół są równoległe, a rowki kół – w linii prostej.

Wentylatory zwykle mają łożyska bezobsługowe, które nie wymagają smarowania. Jeśli łożyska takiego okresowego smarowania wymagają, wentylator ma osobną instrukcję obsługi.

Wymiennik krzyżowy a obrotowy – zupełnie inne podejście

(...)

Elektryczna, wodna czy glikolowa – nagrzewnica musi być czysta

(...)

Chłodnice wodne, glikolowe i „freonowe”

(...)

Niekłopotliwe, ale ważne – czerpnie, przepustnice, tłumiki

Czerpnie powietrza zewnętrznego narażone są na zanieczyszczenia grube, np. liście, papier, śmieci. Należy je kontrolować możliwie często (np. raz na miesiąc).

Przepustnice wymagają kontroli czystości oraz sprawdzenia, czy pracują płynnie i swobodnie raz do roku. Zabrudzoną przepustnicę należy oczyścić odkurzaczem przemysłowym z miękką ssawką lub przedmuchać sprężonym powietrzem. Dopuszczalne jest też umycie elementu wodą pod ciśnieniem z dodatkiem odpowiednich środków myjących. Po oczyszczeniu przepustnicy należy sprawdzić jej szczelność po zamknięciu, szczególnie od strony powietrza zewnętrznego, gdyż w przeciwnym wypadku może dojść do zamarznięcia nagrzewnicy wodnej.

Kontroli stanu czystości wymaga też sekcja tłumienia – kulisy (wypełnione wełną mineralną) można zdemontować, jednak dopuszczalne jest też czyszczenie ich wewnątrz centrali. Należy je oczyścić odkurzaczem z miękką ssawką albo wytrzeć miękką tkaniną na mokro (nie wolno stosować wody pod ciśnieniem). Przy dużych zabrudzeniach można użyć nylonowych szczotek, uważając, by nie uszkodzić powłoki kulis.

Fot. 7. Serwis powinien zakończyć się sprawdzeniem parametrów pracy centrali (fot. FRAPOL)

Sprawdzić, poprawić, sprawdzić… zapisać!

Po przeprowadzonym przeglądzie należy sprawdzić, czy wszystkie elementy pracują poprawnie, należy także wyregulować parametry pracy urządzenia. Punktem odniesienia do regulacji każdorazowo są indywidualne parametry urządzenia, podane w ofercie, karcie technicznej lub innym obowiązującym dla danego urządzenia dokumencie.

Zarówno przeprowadzenie konserwacji, jak i wykonanie oraz wynik pomiarów kontrolnych muszą zostać odnotowane w dokumentacji przeglądów. Będzie to „tabela przeglądów i konserwacji” lub „książka serwisowa”. Nie ma uniwersalnej formy takiego dokumentu, natomiast niektórzy producenci mają bardzo klarowne wytyczne, jak ma wyglądać taka dokumentacja. Często jasne określone wymagania ma także klient korzystający z danego urządzenia. Na pewno dokumentacja każdego przeglądu powinna zawierać datę (co pozwala na utrzymywanie reżimu serwisowego), zakres czynności (co zostało zrobione), wyniki pomiarów kontrolnych oraz dane serwisanta. 

Fot. 8. Przeglądy i konserwacje powinny być wykonywane w sposób dokładny i profesjonalny, zgodnie ze zdrowym rozsądkiem i sztuką inżynierską (Fot. FRAPOL)

Błędy nie zdarzają się często, ale wciąż pojawia się niedbałość

Warto też mieć na uwadze, jakie problemy w zakresie konserwacji central najczęściej wskazują ich producenci. Co ciekawe, najczęściej nie są to kwestie braku kompetencji technicznych, a zbyt swobodnego podejścia do zaleceń producenta. 

Przykładowo:

• nieautoryzowane czynności konserwacyjne – np. samodzielne wykonywanie prac, na które (według DTR) wymagana jest zgoda producenta. Takie działania mogą dodatkowo pogorszyć stan centrali, a jeśli wykonywane są w okresie gwarancyjnym, powodują jej wygaśnięcie;
• dowolne stosowanie zamienników – producenci często podkreślają, że jedną z tajemnic ich sukcesu są starannie dobrane podzespoły. Przykładowo, zastosowanie w wymienniku obrotowym przypadkowego paska napędu czy wymiana markowego filtra na „no name” sprawia, że deklarowane parametry pracy całego urządzenia mogą okazać się wyłącznie listą życzeń; 
• brak dbałości o szczegóły – częstym zjawiskiem jest np. niedokładne dosuszenie podzespołów, które mają potem pracować w temperaturze 0°C lub stosowanie zbyt agresywnych detergentów do mycia elementów aluminiowych czy miedzianych;
• brak staranności w zakresie BHP – producentów niepokoi też wcale nierzadki fakt, iż serwisant (bywa, że i bardzo doświadczony) np. „zapomina” o odłączeniu zasilania centrali podczas czynności konserwacyjnych.

Joanna RYŃSKA
– dziennikarka branżowa